Beurskoersen (over Metsjel en BP-TNK)

De Russische beurskoersen tonen de achilleshiel van Medvedev en de botte bijl van Poetin. De RTS daalde deze maand met 11% als gevolg van de negatieve berichtgeving rond BNP-TK, de smaragdmijn Tsar Emerald, de dalende olieprijzen en recent de beschuldigingen van Poetin aan het adres staalbedrijf Metsjel.

President Medvedev houdt zich afzijdig, stellend dat de overheid zich niet in zakelijke geschillen dient te mengen. Overheidsorganen zoals de belastingdienst, de migratiedienst, de monopoliewaakhond FAS etc. voeren slechts de wet uit. Bedrijven die zich benadeeld achten kunnen naar de rechter stappen. Een prijzenswaardige positie, ware het niet dat iedereen het van de Russische president verwacht dat hij optreed, incluis de (internationale) pers, die hem even goed zal kastijden, wanneer hij wel optreed. Gazeta schrijft maandagmiddag: “Het ziet er naar uit dat het staatshoofd zich niet actief wil bezig houden met het bestuur van het land en dat aan anderen overlaat en dan vooral het hoofd van de regering (Poetin), die de aandelenmarkt van een gigantisch land manipuleert alsof het zijn vulpenhouder is.”

Gazeta doelt op Poetin’s beschuldigende vinger in de richting van het bedrijf Metsjel, qua grootte het vijfde staalconcern in Rusland. In de jacht naar een zondebok voor de hoge inflatie is de overheid al maanden op zoek naar de juiste ‘rokende geweerloop’; een bedrijf dat stelselmatig binnenlandse prijzen opvoert. In het geval van Metsjel gaat het om een dochterbedrijf van de holding, die de steenkool levert voor de staalproductie. Hetzelfde bedrijf zou dezelfde steenkool voor een kwart van de prijs verkopen aan een eigen offshore bedrijf in Zwitserland. Wanneer het moeilijk hard te maken is dat de relatief hoge prijs binnen Rusland de monopoliewetgeving overtreed, kan de openbaar aanklager ook beargumenteren dat het voor te lage prijzen verkopen van goederen binnen een eigen bedrijfsstructuur een vorm van belastingontduiking is. Khodorkovskii weet er alles van.

Tijdens een vergadering over de prijzen in de staal en steenkoolsectoren werd Metsjel door Poetin publiekelijk aan de schandpaal genageld. “Voor het eerst sinds Joekos bekritiseerde Poetin zo scherp een concreet bedrijf”, schrijft Kommersant. ‘Poetin heeft zich nog nooit zo hard uitgesproken tegen een zakenman dan Khodorkovskii”, schrijft Ekspert.

Het lijdend voorwerp van Poetin’s toorn, directeur Igor Zjoezin voelde blijkbaar al nattigheid. Hij bevond zich tijdens de bewuste vergadering op de hartafdeling van een ziekenhuis in Moskou. De aandeelkoers van Metsjel daalde na dit nieuws met 29,64%. Ook andere staalgiganten zagen hun koersen kelderen: Severstal met 10,13% en MMK met 9,96%.

Minister Khristenko en economisch adviseur van de president Dvorkovistj proberen de zaak te sussen: Khristenko zegt dat beschuldigingen alleen betrekking hebben op de steenkoolleveringen van Metsjel, niet de metaalproductie. Dvorkovitsj zegt dat wanneer Metsjel orde op zake brengt door heldere en eerlijke prijsafspraken te maken met zijn leveranciers, het bedrijf er vanaf kan komen met de minimale boete voor dergelijke vergrijpen, 1% van de jaarwinst. De maximale boete is 15%.

Analyticus Ronald Nash van Renaissance Capital concludeert dat “het Russische bedrijfsleven herinnerd wordt aan de regels van het spel: De Russische oligarchen, die grote aandelenpakketten beheren dienen hun sociale en politieke verplichtingen niet te vergeten. Spelletjes met prijzen en het manipuleren van de markt wordt streng bestraft.”

Zoals ook de koersen aantonen zijn de meeste reacties minder begripvol en een stuk panischer. Zo gaan er geruchten dat Sergei Tsjemezov, het hoofd van staatsbedrijf Rostechnologie en ‘vriend’ van Poetin, al jaren een oogje heeft op Metsjel.
De kans is groot dat Poetin denkt de economie en de bevolking een dienst te kunnen bewijzen door op zijn eigen harde wijze een voorbeeld te stellen voor prijsspeculanten. De schade op de aandelenmarkt lijkt voor de premier collateral damage te zijn. Een financieel centrum van wereldformaat wordt Rusland er voorlopig niet mee.

BP heeft inmiddels besloten alle 148 ‘Britse’ voor TNK-BP werkend personeel op andere plekken in de wereld onder te brengen. Twee weken terug leek er overeenstemming te zijn over de toekomst van het ‘Britse personeel’. Via een ander dienstverband zouden de belastingproblemen en daarmee de problemen met de werkvergunningen kunnen worden opgelost.

Een kleine groep ‘nieuwe’ aandeelhouders verenigd in de ZAO Tetlis betwiste echter de rechtsgeldigheid van het contract in zake de verlening van diensten van BP Exploration aan TNK-BP management. De hoge salariskosten zouden onnodig zijn. Kommersant schrijft dat elk van de ingehuurde ‘Britse specialisten’ TNK-BP zo’n miljoen dollar per jaar koste. Een eerder besluit van de rechter in het voordeel van Tetlis wist BP in hoger beroep nog om te draaien. Na het tweede besluit van de rechter in het voordeel van Tetlis, concludeerde BP dat de werksituatie voor het ‘Britse’ personeel onhoudbaar is geworden.

Ook CEO Dudley heeft Rusland verlaten. De Russische aandeelhouders (niet het front Tetlis maar AAR zelf) weten van geen ophouden. In een op maandag verstuurde brief vragen ze naar de verblijfplaats van Dudley. In de brief wordt gesuggereerd dat het langdurig uitoefenen van zijn functie in het buitenland, Dudley (of het bedrijf) belastingproblemen zal opleveren.

Wat eerst onenigheid over de te varen koers was, is inmiddels uitgelopen op persoonlijke strijd waarbij noch Dudley, noch de Russische aandeelhouders willen wijken. De Russen willen zichzelf en de wereld bewijzen dat ze niet onder doen voor de Britten, maar voeren die strijd op zo’n Russische wijze, dat ze hun eigen land en hun eigen reputatie geen eer aandoen.

Eigen kaders voor Medvedev

President Medvedev constateert dat de overheid een gapend tekort aan goede bestuurders kent. Hij wil een ‘federaal systeem voor een reserve van bestuurlijke kaders.’ Rossiiskaja Gazeta schrijft dat het land “ongeveer 320.000 gemeentebestuurders kent, maar dat er nog de helft zoveel extra nodig zijn.” Medvedev zegt dat het moeilijk is om goede personen te vinden voor gouverneursposten. “Elke keer breken we ons hoofd om de juiste persoon te vinden ter vervanging van de hoogste functies in de regio’s. Er is geen reservebank.”

“Vermelding op de lijst leidt niet automatisch tot een voortgang op de carrièreladder,” waarschuwt Medevdev. “Het nieuwe systeem wordt geen herhaling van de nomenklatoera ten tijde van de Sovjet Unie, toen het systeem een persoon, wanneer hij eenmaal binnen was geraakt, tot aan het pensioen aan het handje hield,” citeert Kommersant.

In tegenstelling tot zijn voorganger verwelkomt Medvedev openlijk personen uit het bedrijfsleven. “Specialisten moeten van de ene sector naar de andere kunnen overstappen. Het moeten communicerende vaten zijn. Nu staat de overheid aan de ene kant, beschermd het de eigen reinheid, die er niet is, en staat het bedrijfsleven aan de andere kant.”

Volgens onderzoekster Krysjtanovskaja berust het bestaande personeelsbeleid op clanstructuren. “Toen het principe ‘we formeren de regering in een nacht’ gelde, werden de kaders samengesteld uit vrienden en school- en studiegenoten. In een dergelijk systeem is loyaliteit de belangrijkste vereiste.” Medvedev: “ Benoemingen worden besloten via vriendjespolitiek, via het principe van persoonlijke loyaliteit of wat het meest afschuwelijk is; voor geld. Ik herhaal: functies worden verkocht.”

Deze week werd een groep oplichters veroordeeld tot flinke gevangenisstraffen. De oplichters hadden zelf redelijke functies, de een binnen de presidentiële administratie, een ander in het leger. Ze dikten hun invloed echter flink aan en beloofden carrièrejagers hoge posten voor flink veel geld.

Rossiiskaja Gazeta merkt op dat Medvedev in zijn rede geen enkele maal refereerde aan soortgelijke initiatieven vanuit de politieke partijen en met name Verenigd Rusland. Waarschijnlijk wil Medvedev ondanks zijn negatieve woorden over loyaliteitsbanden toch een eigen groep bestuurders opzetten. Doet hij het niet, dan doen anderen het immers wel voor (of juist tegen)hem.

Digitale overheid

Medvedev presenteert zich graag als president van de internet generatie. Nu wil hij dat alle ambtenaren hem volgen. De knoet gaat erover. Maar wil de burger wel een digitale overheid?

“Al een flink aantal jaren praten we over een digitale overheid. Niemand betwist het idee, maar feitelijk wordt er bijna niets gedaan,” citeert Rossiiskaja Gazeta de president. “Praktisch nergens in het land kunnen burgers via het internet een declaratie invullen of uitvinden waar een document dat ze aan een overheidsdienst hebben gezonden zich bevindt. Een van de redenen is het lage niveau van computerkennis van de ambtenaren zelf. Dit is de meest lastige kwestie, omdat het een mentale kwestie betreft. Een ambtenaar zonder elementaire computervaardigheden kan niet langer effectief werken. Of er wordt geleerd, of het is zogezegd ‘ tot ziens’,”

Medvedev verwacht van overheidsorganen dat ambtenaren cursussen zullen krijgen en als stok achter de deur periodiek zullen worden getest op hun computervaardigheden.
Het parlement wordt gezien als een positieve uitzondering op de regel. Het kent al vier jaar een digitaal ondersteund besluitvormingsproces. Voorzitter Gryzlov deelt de frustratie van Medvedev: “Ze bouwen nog liever een pneumatisch postsysteem, dan een extra werkplek uitgerust met computer.”

Kommersant is sceptisch over Medvedev’s digitale overheid. De krant noemt een onderzoek van het Levada Center dat heeft geconcludeerd dat slechts een derde van de Russische bevolking de weg weet op het Internet. De ambtenarij daarentegen bevindt zich al in de ‘voorhoede van de ontdekkers van het Internet. 67% van de ambtenaren gebruikt het Internet. Alleen onder ondernemers (74%), militairen en politie- en justitiepersoneel (77%) en scholieren en studenten (78%) is het internetgebruik hoger. Het is prima dat de overheid digitaliseert, maar pretendeer niet dat de burger daar iets aan heeft, insinueert Kommersant. Overigens geef ik daar de journalist daar geen gelijk in. Digitale kennisbanken kunnen ook de basis vormen voor callcenters en baliepersoneel, waar de digibete burger terecht kan.

Dat een digitale overheid zoals we die in Nederland opzetten voor veel Russen zeer vreemd is, wordt aangetoond door de volgende alinea van het artikel. Daarin stelt de journalist dat de bevolking het internet als bron van politieke informatie niet serieus neemt. De journalist ziet de aanwezigheid van de overheid op het Internet kennelijk als eenzijdige kennisgeving over politieke of beleidsmatige besluiten, niet als een administratieve interactie tussen burger en overheid.

Vanuit dat beeld rijst de vraag over de betrouwbaarheid van Internet. Slechts 6% van de bevolking ziet het Internet als een uiting van massacommunicatie, oftewel media. Dit betekent volgens de journalist dat het Internet als informatiebron weinig vertrouwen geniet. De journalist vindt het blijkbaar moeilijk om de betrouwbaarheid van informatie los te zien van de vorm van media en de vermoede controle over die vorm van media. Dit is een herkenbare instelling: ‘De staatstelevisie schept een vals beeld. Die ene krant is de enigste krant, die de waarheid durft te verkondigen’.

De discussie gaat helaas niet over het praktische voordeel van een digitale loket voor burgers, maar over een vorm van ‘propaganda’, die wel of niet vertrouwd wordt. Ook insinueert het artikel een link tussen een digitale overheid en censuur. De afsluiting concludeert dat Russen het Internet meer ziet als een communicatiemiddel of een vorm van ontspanning, ‘vrije bezigheden’, lees ik daarin: De overheid is per definitie vrijheidsbeperkend, roept het wantrouwen in de samenleving. ‘Laat ze van het vrije Internet wegblijven’.

Parlement

Kommersant blikt terug op de eerste sessie van het vijfde parlement. Het artikel beschrijft ‘de uitsluiting van de oppositie uit het proces van wetgeving en de verplaatsing van discussie uit het parlement naar de politieke clubs van Verenigd Rusland. Naast de debatten over de mediawet wordt ook de discussie rond de wet voor verstrekking van bouwvergunningen genoemd als twistpunt binnen Verenigd Rusland. Overigens was dit tevens een strijd tussen de visies van twee ministeries. Na de interne debatten over de mediawet werd een werkgroep opgericht waarin de parlementariërs van Verenigd Rusland onder andere journalisten uitnodigen om mee te denken. De collega parlementariërs van de ander partijen voelen zich echter genegeerd. Het is trouwens goed mogelijk dat zij te trots zijn om zich zelf aan te melden voor deze werkgroep.

Twee dagen later verschijnt er in dezelfde krant een milder verhaal. Dit komt wellicht door cijfers die spreken van een groei van vertrouwen van de bevolking in het parlement. Het percentage respondenten dat goedkeuring uitspreekt over het werk van het parlement groeit van 25% in november 2007 tot 35% in 2008. Volgens Kommersant tonen de cijfers “de verwachting van veranderingen in verband met de verkiezing van de nieuwe president.” “ Deze tekenen van veranderingen zijn inderdaad merkbaar, hoewel niet in die getale, waarover er in de liberale kringen gedroomd werd.”

De strekking van het artikel is dat het parlement snel went aan de ‘tandemdemocratie’, de aanwezigheid van twee sterke leiders. In economische vraagstukken werd de lijn van Medvedev gevolgd, qua bestuursbeleid die van Poetin, aldus de journalist. Ik zie het een tikkeltje anders. Poetin heeft vlak voor en na zijn overgang naar de premierpositie nog enkele wetten doorgevoerd op het gebied van het bestuursbeleid. Vervolgens is het aan de president Medvedev om opdracht te geven om ‘zijn’ sociaaleconomische plannen, in de meeste gevallen al aangekondigd door Poetin, in de wet te verankeren. Premier Poetin zit de hele dag hoge ambtenaren achter de broek die de wetten en opdrachten niet snel of goed genoeg uitvoeren. Ik benijd ze niet.

Gesprek tussen politicus en filosoof

Bijzonder leuk om te lezen is een gesprek tussen ‘politicus’ Pligin (parlementariër VR) en ‘filosoof’ Aleksandr Filippov in de glossy van Ekspert, Roeskii Reporter. De filosoof typeert de spagaat van de politicus, die zich afvraagt of en hoe hij moet debatteren: “Aan de ene kant is het van belang om ruimte te bewaren voor rationele vormen van discussie, aan de andere kant is het belangrijk om de interactie aan te gaan aan met een breed democratisch milieu, dat meer emotie kent dan rationaliteit.”

De filosoof vervolgt: “De traditionele bureaucraat redeneert dat een auto (de maatschappij) prima rijdt, wanneer de auto goed bestuurd wordt. Als je niet kan rijden, ga dan aan de kant. Ik rijd jullie wel. Dit resulteert in effectieve manager en minder effectieve managers, maar niet in een politiek strateeg, die op situaties kan inspringen en richting kan aangeven. Voorlopig hoeft dit geen gevolgen te hebben, maar er komt een moment dat er consequenties volgen.”

De politicus bevestigt de zorgen van de filosoof. “De deelname van iedereen in het sociale proces is niet het Utopia van een idealist, maar een vitale vereiste. Wanneer de mensen zich beginnen af te wenden, waneer zij overtuigd raken dat er geen rekening meer met hen wordt gehouden, dan hapert zelfs de beste auto.”

“Op dit moment is de televisie het enigste instrument voor de diaoog. Daar spreekt de president middels de ‘hotline’ met het volk, daar wordt zijn ‘boodschap aan de federale parlementen’ getoond. Veel politicologen en communicatie-experts lijkt dat voldoende omdat dat wat op televisie getoond wordt later in de eigen kring wordt besproken. Maar hier ontstaat het probleem dat hele groepen binnen de samenleving de informatie, die zij op de televisie horen, afwijzen. Zij gaan niet akkoord met een dergelijke vorm van dialoog.”

Het volgende probleem betreft de afname van de kwaliteit van de dialoog door de weigering van de basisspelers om aan de dialoog deel te nemen, zegt de politicus. Weer een ander probleem is de ontwikkeling van de oppositie. We kennen enkele hardnekkige tradities. De eerste is de scherpe verdeling tussen ‘wij’ en ‘zij’. De tweede is de hoge mate van personalisering van de macht. De dialoog is slechts mogelijk wanneer er zich een oppositie vormt die zich niet ontrekt aan de bestaande maatschappij, maar in deze maatschappij leeft en hervorming (zonder allereerst afbraak, JRM) van deze maatschappij verlangt.

De politicus beschrijft vervolgens debatten waarin hij voor alles wordt uitgemaakt en het erg moeilijk is om zelf inhoudelijk te blijven argumenteren. “Deelname aan dergelijke debatten is niet rationeel. Aan de andere kant lijkt de maatschappij de mechanismes van discussie kwijt geraakt te zijn en is men gewend geraakt aan de vormen van dialoog, die op de televisie te zien zijn”. (hard, confronterend, sensationeel, JRM) In dit verband wijst de politicus ook op de werkvloer, waar de politiek verdwenen lijkt te zijn. Nu keert die politiek langzaam terug, maar in de vorm van stakingen. Vakbonden nemen weer deel aan de politiek; niet in de vorm van een dialoog, maar middels conflict.

De filosoof antwoord dat het ongeloofwaardig is te stellen dat Rusland nooit heeft kunnen discussiëren. “Ik denk bijvoorbeeld aan de laatste jaren van Gorbatsjovs periode. Toen bestond er zoiets als een inhoudelijke discussie. Die discussies hadden ook minder prettige bijzonderheden, zeker voor diegenen over wie gepraat werd, maar toch waren ze inhoudelijk. Ook tijdens de eerste jaren van Jeltsin waren er dergelijke debatten.”

De politicus merkt op dat er een gevaarlijk aspect aan die discussies was verbonden. Heel vaak positioneerde de overheid zich als deelnemer aan de dialoog op gelijke voet met de andere deelnemers, maar bracht op dergelijke momenten geen serieuze argumenten naar voren. Als voorbeeld noemt hij het debat voorafgaand aan de oorlog om Nagorno Karabach. Daar kwam de Russische staat volkomen onvoorbereid ten tonele, met de verschrikkelijke gevolgen van dien.

De filosoof gebruikt het voorbeeld van de politicus voor zijn eigen argument. Het voorbeeld toont juist aan dat er mechanismes van een verantwoordelijke discussie moeten worden uitgewerkt en dat er een duidelijk begrip moet zijn over wat wel en wat niet publiekelijk besproken moet worden. (Het ervaren gebrek aan politiek debat in Rusland is niet het gevolg van strikte censuurlijsten, maar juist de onzekerheid over bespreekbaarheid van onderwerpen, JRM)

Beide heren zeggen persoonlijk te vinden dat de politieke situatie in de Oekraïne (veel politiek getouwtrek, JRM) niet verkeerd is. De politicus zegt echter dat (een groot land als) Rusland zich dat niet kan veroorloven. Oké, zegt de filosoof, maar besef wel dat zolang er politieke concurrentie is, er ruimte ontstaat voor inhoudelijk debat. Wanneer die concurrentie vervolgens verdwijnt, dan verplaatst de discussie zich naar elders.

De politicus en de filosoof praatten vervolgens over het nut van ideologie. Volgens de filosoof is er een gebrek aan ideologie, dat volgens hem belangrijk is om richting aan te geven en niet hoeft te verworden tot dogmatische principes. De politicus ontkent dat er geen verbindende ideeën zijn. Twee van zijn voorbeelden vallen onder de noemer ‘groots Rusland’: de samenhorigheid van de volkeren van de Russische Federatie en het nationale idee. Zijn derde voorbeeld is de ‘comfortabele staat’ ( een niet al te juiste vergelijking met de westerse welvaartstaat, JRM)
De filosoof vindt deze ‘comfortabele staat’ wel heel pril. De stelling ‘ik betaal belasting en daarom is de staat mij iets verschuldigd’ gaat volgens hem in Rusland niet op. Eerder is het zo dat ‘de staat van mij belasting ontvangt, omdat de staat mij in mijn onderhoud voorziet.’ Tegelijk zegt hij dat de huidige stabiliteit wel degelijk te danken is aan een soort van proto-welvaartstaat. “Het is gek voor te stellen dat een menigte mensen dat net nieuw consumptiekrediet heeft afgesloten het Kremlin gaat bestormen.”

De politicus ziet niet verkeerds in de consumptiemaatschappij. De filosoof zegt niet dat hij dat verkeerd vindt. Hij vindt het wel gebrekkig dat ‘een miljoen consumenten geen solidaire maatschappij vormen. Wat dat betreft is het idee van een ‘groots Rusland’(solidariteit, JRM) niet in samenspraak met ‘de comfortabele staat’ (gebaseerd op egoïsme, JRM).

De filosoof kijkt verder op de weg van het consumerisme en treft daar een Russische variant van koning burger aan: “Om hem de mond te snoeren moet je er een homp brood met zwarte kaviaar inproppen. Dit stuk slikt hij echter door en schreeuwt vervolgens nog harder.”

De politicus vindt dat de filosoof het idee van de ‘comfortabele staat’ vernauwt tot een enge consumptiemaatschappij. Comfortabel kan immers ook de voorspelbaarheid van de dag van morgen zijn. En dat is iets dat ook een ‘groots Rusland’ garandeert. De filosoof waarschuwt dat de huidige stabiliteit plots kan zijn afgelopen en dat men in de toekomst over de afgelopen jaren zal kunnen praten als over een gouden eeuw. De politicus antwoordt dat als men iets een gouden eeuw moet noemen dat de jaren tussen 1968 en 1982 moeten zijn geweest. Nu zijn er te veel problemen: pensioenen, medicijnen. Maar als voorspelbaarheid en een opbloei van trots voor de maatschappij waarin we leven tekenen zijn van een gouden eeuw, nou dan is die eeuw vier jaar geleden begonnen.

De filosoof neemt het laatste woord: “Daarin ligt waarschijnlijk het verschil tussen de politicus en de filosoof: De eerste is een schepper en optimist ondanks alles, de tweede beziet de toekomst met een slecht verborgen bezorgdheid.

Presidentiële Administratie

De post in de Presidentiële Administratie, verantwoordelijk voor binnenlands beleid is vergeven aan Konstantin Kostin, tot voorheen hoofd van de centrale bestuurscommissie van de partij Verenigd Rusland. Kostin wordt verantwoordelijk voor de banden van de president met de presidentiële afgevaardigden, de beide parlementen, politieke partijen, de besturen in de regio’s en structuren van burgermaatschappij. Volgens bronnen van Kommersant is Kostin iets zachter van aard dan zijn voorganger Tjesnakov. Volgens Politicoloog Pribylovskii verleende Tjesnakov protectie aan ‘de meest brute behandelmethodes van publieke opvattingen en druk op de oppositie’. Zowel Kostin en Tjesnakov worden gezien als mannetjes van Soerkov.

Soerkov

Soerkov sprak tijdens een forum over ‘de nieuwe elite’: “Voor we praten over ‘sociale liften’ moeten we bepalen wat de Russische elite is. Ik heb veel ervaring met jongerenbewegingen. Wanneer ik hen vraag waar hun ‘lift’ naar toe zou moeten gaan, waar zo naar toe willen in hun leven, dan willen ze allemaal naar Gazprom. Zo is het. Het is echt absurd.” De moraal van het verhaal is dat wanneer Rusland zich verder wil ontwikkelen , innovatief of cultureel, de status van onder andere wetenschappers en kunstenaars moet groeien.

“Elite is ook geen titel voor het leven”, benadrukt Soerkov. “Veel leiders van regio’s en politieke partijen bezetten hun posities al zolang Rusland bestaat. We moeten af van de behoefte om gedurende ons hele leven dezelfde posten te behouden. Het probleem zit niet in de behoudzucht van het systeem, maar in onze mentaliteit. Niemand wil afstand nemen omdat elk van hen overtuigd is dat zij vanuit hun leiderschap het algemene goed dienen, hoewel dit mogelijk niet zo is.“

Doorgaand op de mentaliteitskwestie zegt Soerkov zich te ergeren aan vergelijkingen met de Sovjet Unie: “De Presidentiële Administratie is het Centrale Comité, Verenigd Rusland is de KPSS. Het lijkt me dat dit komt omdat de meerderheid van de mensen in die tijd is opgegroeid en eenvoudigweg geen andere metaforen kent. Ik denk dat we, zolang we niet voorbij deze grenzen van ons spraakgebruik komen, niet kunnen afrekenen met ons verleden. Deze symboliek is een belangrijk aspect. We moeten het uitsluiten uit ons hedendaagse gesprek over de toekomst.“

TV optredens Medvedev

Kommersant Vlast blikt terug op de eerste maand van Medvedev’s presidentschap. Peilingen van het Levada-center tonen aan dat het aantal Russische burgers, dat denkt dat de echte macht in handen van Poetin blijft is toegenomen van 21% in maart, tot 27% in april en 32% in mei. Het percentage respondenten, dat de macht in de handen van Medvedev ziet, daalt in deze drie maanden van 20 tot 17%. De grootste groep, nu 40%, denkt dat de macht gelijkwaardig is verdeeld.

De oorzaak voor deze onderzoeksresultaten kan niet worden gevonden in een gebrek aan aandacht van de drie grote televisiezenders. Gedurende mei besteden zij 23:16 uur aan Medvedev en 21:30 uur aan Poetin. Het idee dat de beeldbuis allesbepalend is voor de politieke beeldvorming van de burger wordt echter niet losgelaten.

Kommersant beargumenteert dat niet zozeer de duur als wel de stijl doorslaggevend is. Medvedev heeft nog geen eigen stijl gevonden. De zenders tonen de president net als zijn voorganger in gesprek met ministers of middels een quasi rechtstreeks gesprek in de camera, terwijl hij tegelijk ook een zaal toespreekt. In dit formaat voelt Medvedev zich duidelijk nog niet de vis in het water, die Poetin was. Daarbij zijn de meest bekende journalisten uit de Kremlin-pool met Poetin meeverhuist. De premier Poetin is in vergelijking tot zijn voorgangers zeer aanwezig in de media. In de tijd van Zoebkov was er bij de ontmoetingen tussen premier en ministers geen pers aanwezig is. Bovendien houdt Poetin vast aan de maandag voor zijn meest belangrijke ontmoetingen. Zo begint de week van de televisiekijker nog steeds met de orders van Poetin.

Sjoevalov spreekt iets te enthousiast

De nieuwe eerste vicepremier Igor Sjoevalov stal de show tijdens het economische forum in Sint Petersburg. Letterlijk, zo denkt journalist Kolesnikov van Kommersant. Eerst kijken we wat Ekspert over de toespraak schrijft.

Sjoevalov borduurt niet voort op het Plan Poetin of de vijf ‘I’’s van Medvedev, maar komt met een eigen verhaal, waarin hij zich neerzet als de ideale politicus voor het bedrijfsleven: “De weg van de ontwikkeling van Rusland kent volgens Sjoevalov vijf problemen:

“Het eerste probleem is dat we lijden aan het syndroom van de achtervolger. De Russische elite is de afgelopen 300 jaar geobsedeerd geweest door pogingen om het westen te achterhalen en voorbij te streven. Het kopiëren van (losse aspecten van, JM) de westerse weg van ontwikkeling leidt tot eenzijdige modernisering (van individuele sectoren, maar niet de samenleving als geheel, JM)”

“Het volgende Russische probleem is de energetische valstrik. Dankzij de rijkdom aan grondstoffen is de Russische economie een van de meest energieverspillende economieën ter wereld. Dit dwingt ons een radicale technologische sprong te maken”.In tegenstelling tot Medvedev en Poetin zegt Sjoevalov echter duidelijk dat de technologische sprong plaats zal vinden in de energiesector zelf, bij de ontginning van het continentaal plat en door verhoging van interne energieprijzen. “Laat energie niet in ons nadeel, maar in ons voordeel werken. Maak het de drijvende kracht die de economie leidt op een op innovatie gebaseerd ontwikkelingspad.”

Het derde probleem is het gebrek aan vaardigheden. “We zullen onze jonge specialisten naar het buitenland sturen om te studeren en niet bang zijn dat ze daar blijven. De uitgaven van bedrijven voor onderwijs moeten gevrijwaard worden van belastingheffing. Zonder de ontwikkeling van de onderwijs kunnen we een viervoudige toename van de arbeidsproductiviteit wel vergeten.” (Ik las een ander artikel dat besprak of de arbeidsbevolking niet verschrikkelijk geschrokken was van dit voor een viervoudige toename van de arbeidsproductiviteit. Nee hoor , was de strekking. De arbeidsmarkt is veel te krap voor grootschalige ontslagen.)
Het vierde probleem, tevens gerelateerd aan de arbeidsproductiviteit, is de gezondheid van de bevolking.

Probleem nummer vijf is de invloed van de overheid op het bedrijfsleven: “In een innovatieve maatschappij is een te aanwezige overheid even gevaarlijk als een afwezige overheid.” Het is belangrijk om overmatige inmenging van de overheid in de economie te beperken. Daartoe zal een deel van de bureaucraten in het bestuur van de staatsbedrijven vervangen worden door professionals. Ook zal de lijst van strategische bedrijven waarin buitenlandse bedrijven slechts een beperkt aandeel mogen bezitten, worden beperkt. De overheid moet haar inspanningen in de economie daar concentreren waar het echt vereist is en bovendien slechts voor de periode, die nodig is.”

Vanuit de Unie voor Industriëlen en Ondernemers klinken positieve reacties. Igor Joergens: “Dit was de meest liberale toespraak sinds jaren”. Aleksandr Sjochin: “In de toespraak van Sjoevalov hoorden we wat gisteren nog gezien werd als een overdreven verzoek vanuit het bedrijfsleven.” De CEO van telefoonbedrijf Vympelkom, Aleksandr Izosimov die zelf nog een toespraak mocht houden: “Alles is zo goed en duidelijk verwoord. Er is niets aan toe te voegen.”

Wanneer Poetin gecharmeerd was door het optreden van zijn eerste vicepremier liet hij dat niet merken. Tijdens de bijeenkomst van het presidium, het kernkabinet, kwam de stijging van melkprijzen ter sprake. Zoebkov liet merken dat hij geen antwoord had. De minister van landbouw Gordejev schoof het probleem af op de winkelketens en de federale monopoliewaakhond. Poetin droeg vervolgens Sjoevalov op om de situatie op te pakken; “Het bezoeken van economische forums is natuurlijk belangrijk, maar kijk ook eens hoe de mensen leven!” Wil Sjoevalov zich bewijzen in de kring van Poetin’s protegés, dan zijn mooie woorden voor het bedrijfsleven onvoldoende.

Journalist Kolesnikov merkt op dat de liberale ideeën, die Sjoevalov vertolkte, gewoon genoemd worden in de plannen van Medvevdev en Poetin, zij het ‘met minder passie en overgave’. Het idee ontstaat dat Sjoevalov de mooie jongen heeft willen spelen voor de tribune van het bedrijfsleven en daarbij is vergeten dat Poetin en Medvedev de boodschap willen uitstralen dat het volk stakeholder nummer één is en blijft.

Ruslanddag

Rossiiskaja Gazeta publiceert een open brief over de Ruslanddag (Den’ Rossiya)van Sergei Mironov, partijleider van de RechtvaardigRussen en eerste spreker van de Senaat. Er zijn voldoende opiniepeilingen die aantonen dat de gemiddelde Rus weinig met de viering heeft en 12 juni als een gewone vrije dag ziet. Voor veel sociaal wetenschappers en journalisten is de dag vooral een bedenksel van politieke types als Mironov, die een nieuwe staatsideologie willen opleggen. Nee, de nieuwe ideologie zal dit maal in het volk zelf moeten worden gezocht, met behulp van opiniepeilingen natuurlijk. Helaas, leveren die kwantitatieve modellen meestal niet veel meer op dan consumptietrends. Welk bier werd het meest gedronken, naar welke zenders werd er gekeken? Wellicht is het toch interessant te lezen wat Mironov als loyale sociaalpopulist te vertellen heeft.

Vrij vertaald: De jaren ’90 verliepen in het teken van de onverzoenlijke strijd tussen twee radicale ideologieën; het neoliberalisme en het communisme. De in 1994 ingevoerde feestdag werd uitsluitend geïnterpreteerd vanuit het nabije verleden, de val van de Sovjet Unie. De toename van economische, politieke en sociale problemen veroorzaakte een algemeen ongemak over de feestdag. Vooral de sterke afhankelijkheid van het westen in de buitenlandse politiek en de economie maakte de viering van de feestdag, die toen Onafhankelijkheidsdag heette, bijzonder cynisch.

De verkondigde onafhankelijkheid werd een verward en gevaarlijk begrip. De een begreep de onafhankelijkheid als de verlossing van het totalitaire communistische verleden. Anderen vreesden een troebele toekomst. Alle politieke denkbeelden waren gebaseerd op deze twee interpretaties en verdeelden het land. De ene helft vestigden hun ijdele hoop op beloftes van een stralende liberale morgen. De andere helft voerde een zinloze strijd voor de Sovjet Unie van gisteren. In het stof van het gevecht kon noch de een, noch de ander, de urgente vragen van de dag oplossen.
Een stap verwijderd van de ineenstorting van de natie, begrepen we dat de enigste manier om Rusland te redden de vereniging van de gehele natie was. Het symbool van deze vereniging werd onze nationale leider. Poetin accepteerde de verantwoordelijkheid voor vraagstukken, waarvoor men in eerdere jaren te bang was. Het volk op haar beurt gaf hem een mandaat van vertrouwen. We begrepen dat ons vaderland de hoogste waarde is, onze belangrijkste verantwoordelijkheid en de erfenis voor onze kinderen. Op de Ruslanddag vieren we dit inzicht.

Een deel van Mironov zou graag zien dat alle Russisch burgers op 12 juni vlaggetjes en buttons van de nationaal leider zouden dragen. Het andere deel telt het gebrek aan politieke en maatschappelijke onenigheid rond een nationale feestdag als een zegening. Het land geniet ‘verenigd’ van de ‘gewone’ vrije dag. Wat dat betreft zijn zelfs ideoloog Mironov en de sociaal wetenschappers het eens.

Mediawet wordt breed besproken

De VerenigdRussen doen verschrikkelijk hun best om de voorstellen rond de mediawet in een zo’n breed mogelijk kring te bespreken. Oleg Morozov zei tijdens de eerste zitting van de werkgroep waarbij ook Senaatsleden, leden van de Maatschappelijke Raad en Unie van Russische Journalisten aanwezig waren: “De mediawet is niet het eigendom van de parlementariërs, noch die van de persgemeenschap. De wet is het eigendom van de maatschappij.” De werkgroep wil in oktober de eerste aanbevelingen presenteren.

De voorzitter van de Unie van Russische Journalisten Vsevolod Bogdanov stelt voor na te denken over ‘de economische basis voor de economische inrichting van de mediamarkt’, alsmede de status van de journalist, opdat de maatschappij hun arbeid zal waarderen. Bogdanov bracht onder de aandacht dat Rusland het grootste aantal rechtszaken tegen journalisten ter wereld kent, ongeveer 3500 duizend per jaar. Bovendien zijn het meestal bureaucraten, mensen met macht, die dergelijke zaken aanspannen, citeert Rossiiskaja Gazeta.

Volgens Kommersant komt er geen nieuwe mediawet maar ‘een complex van wetten’ dat het medialandschap gaat reguleren. De bestaande mediawet is volgens Morozov ‘fundamenteel en doctrinaal, omdat er slechts aanpassingen nodig zijn, die in verband staan met reële innovaties, die 17 jaar terug nog niet te voorzien waren.’

Fedotov, secretaris van de Unie van Russische Journalisten, denkt dat er minimaal extra wetten nodig zijn voor televisie, voor digitale televisie en radio-uitzendingen, over de pers op het Internet, en het (Russische) Internet in zijn algemeen. De meeste urgentie heeft volgens hem een wet die de economische onafhankelijkheid van de media garandeert.

Volgens Pavel Goesev, hoofdredacteur van de Moskovskii Komsomolets en lid van de Maatschappelijke Raad, moeten de rechten en plichten van een media-eigenaar wettelijk worden vastgesteld. Voorts moeten de huidige mechanismes van overheidsfinanciering worden herzien, waarbij overheidssteun leidt tot een verlies van onafhankelijkheid bij de media.

Journalistieke waarden, cultuur en ethiek moeten daarentegen door de journalistieke gemeenschap zelf worden bepaald, zegt Fedotov. Wanneer een willekeurige media-uiting het nodig vindt om een ontoelaatbaar beeld te schilderen of onwaarheden te verkondigen, dan moeten zij verantwoordelijkheid af dragen aan ‘een journalistieke organisatie van zelfregulering’. Aan de parlementariërs de taak om een mechanisme aan te reiken, waarmee deze zelfregulering zich kan ontplooien.

Verkiezingsdebatten

Een flink deel van de partij Verenigd Rusland is voor verplichte deelname aan verkiezingsdebatten. Kommersant brengt in herinnering dat tijdens de parlementsverkiezingen van 2003 en 2007 de partij zich afzijdig hield.

Het is niet zozeer dat de politici niet kunnen debatteren, zo lijkt mij. Men gaat uit van het idee dat wanneer de gedoodverfde winnaar, de bestuurspartij, in een gelijkwaardig gesprek treedt met een kleine oppositiepartij, lees een stelletje klagers, de bestuurspartij dan legitimiteit geeft aan die partij alsmede klachten vanuit de samenleving. Blijkt daarbij dat het electoraat de bestuurspartij niet afrekent voor de afwezigheid, tijdens de debatten, waarom zal dan het risico genomen moeten worden? Waarschijnlijk denkt de partijtop nu dat dit kunstukje over vier jaar niet nogmaals kan worden herhaald en vrezen ze dat het electoraat hen uiteindelijk toch zal afrekenen voor hun berekendheid.

Een deel van deze politici, met name de vertegenwoordigers van de liberaalconservatieve club, die het idee van verplichte deelname aanzwengelden tijdens het Forum ‘strategie 2020’, zal ook uit eigen trots en eigenwaarde redeneren. Ze zullen het niet allemaal eens zijn geweest met de strategische keuzes van de partijtop. Ook in Rusland zijn er parlementariërs, die graag hun eigen stem horen en het gezicht op de televisie zien.

De partijtop lijkt echter om. Partijkopstukken Gryzlov en Volodin spreken enkele dagen later hun steun uit voor het idee, meldt Kommersant.

Sergej Mitrochin van Jabloko reageert laconiek: “Het is toch absurd. Het lijkt zo te zijn dat de VerenigdRussen zichzelf willen verplichten om aan verkiezingsdebatten deel te nemen, terwijl de wet hen dit gewoon toestaat.

VR parlementariër Pligin en lid van de liberaalconservatieve club stelt zich wat rustiger op dan zijn collega’s. “We hoeven ons niet te haasten. Mogelijk zijn er geen juridische aanpassingen nodig en volstaat het om een mechanisme van een soort politieke verplichting uit te werken,” citeert Ekspert.

De Centrale Kiescommissie denkt dat een kleine aanpassing in de wet voldoende is. De gratis zendtijd die beschikbaar voor verkiezingsdebatten zou niet zoals tijdens de voorgaande campagnes mogen worden gebruikt voor individuele partijspotjes.

Poetin en Verenigd Rusland

Premier Poetin heeft vorm gegeven aan zijn leiderschap van de partij Verenigd Rusland. Er zal maandelijks vergaderd worden met het trio Gryzlov, Volodin en Vorobjev. Poetin herinnerde de partijleiding aan hun verkiezingsbeloften, onder andere de verhoging van het minimumloon, veranderingen in de belastingwetgeving en de verbetering van de leefsituatie van veel oorlogsveteranen. Ik vertaal vrij: ‘We mogen niet als in de Sovjettijd op het aanbreken van het communisme wachten en ondertussen het volk laten lijden. Er moet elke dag gewerkt worden.’

“Een politieke partij moet de schakel zijn tussen de burger en de overheidsorganen in het algemeen en de regering in het bijzonder. Juist daarom creëren we dit soort grote maatschappelijke structuren.” De premier wil spreekuren voor burgers, telefonische hotlines en interactieve websites. Ook belooft hij tijdens zijn reizen door het land met lokale partijleiders te spreken.

Hoewel Gryzlov zich verheugd toont met de aandacht van de nationale leider, bekruipt mij het gevoel dat de partij op meer had gerekend. Zo is Poetin nog steeds geen partijlid en zegt de premier ook aandacht te willen geven aan de andere partijen in het parlement.(Kommersant, Rossiiskaja Gazeta & Ekspert)

Debat over opvoeding

Nu er een kruis is gezet door het in de afgelopen weken besproken voorstel voor een mediawet, is het de beurt aan een nieuw conceptwetsvoorstel inzake de opvoeding van kinderen. Het concept bestaat uit 18 verschillende voorstellen, waarvan enkele zo knullig geformuleerd zijn dat het eenvoudig prijsschieten is.

Zo willen een of meerdere parlementariërs speelgoed verbieden dat in vorm en uiterlijk niet overeenkomstig is met de werkelijkheid. Wat wordt er bedoeld? Bijvoorbeeld een pluche knuffelbeest van een schadelijk organisme zoals een virus. Virussen zijn namelijk slecht en kinderen zouden zich kunnen vergissen door het zachte, aangename karakter van het knuffelbeest. Zachte skeletten. Nee, dat kan toch niet.

Een ander voorstel betreft subculturen, die een slecht voorbeeld zouden vormen voor opgroeiden kinderen. Helaas worden de gothic en emo subculturen over een kam geschoren met extremisten, skinheads, voetbalsupporters en antifascisten. De auteurs laten duidelijk merken weinig van de jeugd te begrijpen.

Galina Kozjevnikova van het SOVA centrum zegt in Kommersant: “Onze overheid heeft gestreden tegen hippies, tegen rockers, tegen metalfans en elke keer verloren, omdat er altijd jeugd subculturen zullen zijn.” Vervolgens zegt zij: “Een groot deel van het conceptwetsvoorstel is gestoeld op een ‘onvrijwillige motivatie’ van kinderen en ouders. Dat zal niet werken.”

Dit punt kwam ook sterk naar voren in de zondagavondtalkshow van Vladimir Solovjev. Wie is de overheid om ouders te vertellen hoe zij hun kinderen moeten opvoeden? Kijk naar de toestand van de kindertehuizen, toch de verantwoordelijkheid van de overheid. Nee, de overheid moet ouders de mogelijkheid geven om hun kinderen goed op te voeden, niet vertellen hoe ze dat moeten doen. Een aanwezige parlementariër beargumenteerde dat ouders geen zicht op het volledige leven van hun kinderen hebben, zoals de tijd die wordt doorgebracht in buitenschoolse activiteiten of op het internet. Daar zou wel degelijk een taak liggen voor de overheid.

Onderwerp van gesprek is een straatverbod tussen 22.00 en 6.00 uur voor scholieren, overigens vorige week al ingevoerd in – als het mij goed herinner – de Kemerevo oblast. Ook op dit punt is er onvoldoende vertrouwen in de overheid als rechtshandhaver. Wat is de garantie dat een agent deze wet niet misbruikt wanneer hij een jonge meid uit de disco ziet komen? Laat de overheid en politie eerst goede regels voor zichzelf maken, voordat men regels voor ons gaat maken, zei een deelnemer aan de discussie.

Jammer genoeg leidt het prijsschieten op de meest idiote voorstellen in het conceptwetsvoorstel en wederzijdse beschuldigden tussen overheid en maatschappij niet tot constructieve gesprekken over bijvoorbeeld leeftijdscoderingen voor speelgoed, televisieprogramma’s etc.

Beursgebouw in Sint Petersburg

Een ‘raad van stedenbouwkundigen’ van de stad St. Petersburg heeft met terugwerkende kracht een inmiddels bijna afgebouwd beurscomplex afgekeurd. Het stadbestuur staat al tijden onder druk vanwege de plannen voor de bouw van een 396 meter hoge Gazprom pinakel, en komt de gemeenschap nu onverwachts tegemoet. Het nieuwe beursgebouw is maar 63 meter hoog, maar desalniettemin ‘een monster’, zo blijkt uit foto’s van de plaatselijke krant fontanka.ru.

Vicegouverneur Vachmitrov zegt dat zijn meerdere Matvijenko hem heeft opgedragen de zaak voor te leggen aan de Raad van stedenbouwkundigen. Deze maakten dankbaar van de mogelijkheid gebruik om zich waardige beschermheren van het historische panorama van de stad te tonen en unaniem het werk van hun collega de grond in te boren. Sommigen denken dat de vorm van het gebouw wat aangepast kan worden, de meerderheid vindt echter dat het gebouw verlaagd moet worden. Vachmirov concludeert dat er sprake is van een ernstige bouwkundige fout.

De projectontwikkelaar spartelt nog tegen. In 2003 zouden de bouwers alle nodige toestemmingen hebben verkregen. Het gebouw zou net buiten de zone staan waar er een limiet van 48 meter geldt op de hoogte van de gebouwen. Wanneer de overheid eist dat het gebouw verlaagd wordt (geschatte kosten 15 tot 20 miljoen dollar), stapt de projectontwikkelaar naar de rechter. (Kommersant)

Kort maatschappelijk nieuws

Kommersant schrijft over aanpassingen in wetgeving voor lokale parlementsverkiezingen. Nu kunnen regio’s nog zelf bepalen of verkiezingen plaats vinden volgens partijlijsten, volgens single mandate districts, of een combinatie van beiden. Critici van de politieke koers van de federale overheid stellen dat gouverneurs middels verkiezingen volgens partijlijsten meer controle krijgen over de lokale politiek in de gemeentes. De single mandate districts zijn overigens zelden een broedplaats van democratie, maar een handig instrument voor financieel industriële groepen om hun mannetjes in de parlementen te plaatsen. Persoonlijk zie ik meer in een verdere consolidatie van het partijbestel.

Volgens gegevens van Mosvodokanal is het watergebruik in Moskou gedaald tot 260 liter per persoon per dag. In 1994 verbruikte een inwoner van de hoofdstad gemiddeld 470 liter. De laatste jaren zijn er op grote schaal watermeters in de huizen geïnstalleerd. Ook het nieuwe witgoed verbruikt minder water. Bovendien zijn de meeste oude leidingen vervangen. In Duitsland wordt het minste water verbruikt; 125 liter p.p. De Amerikanen met hun 295 liter hebben we al ingehaald, grapt Rossiiskaja Gazeta.

Opvallend is ook het bericht van Rossiiskaja Gazeta dat de binnenlandse migratie richting de hoofdstad afneemt. Het hoofd van de arbeidsdienst van Moskou, Doednikov, denkt dat dit een teken is dat de levenskwaliteit in andere delen van het land toeneemt. “Als de mensen het immers thuis goed hebben, waarom zouden ze dan vertrekken? ‘Slagen in de hoofdstad’ is een zaak voor de liefhebber. Niet iedereen wil zijn of haar leven met een schone lei beginnen.”Moskou moet het dus hebben van immigranten. Nu werken er ongeveer 700.000 in de stad.

De hoogste militair procureur maakt bekend dat in 2007 341 soldaten zichzelf van het leven hebben beroofd. “Hoewel het aantal zelfmoorden in het leger met 14% gedaald is, groeit het aandeel van zelfmoorden op het totaal aantal verliezen in vredestijd en is zelfmoord nu de oorzaak van bijna de helft van alle sterfgevallen in het leger.” De helft van de zelfmoorden wordt overigens gepleegd door contractsoldaten.

Een rechter heeft de oppositionele website www.ingushetiya.ru weer eens verboden. Russische providers zouden de website moeten blocken. Niet uitvoerbaar. Rusland kent in tegenstelling tot China honderden zo niet duizenden providers. Binnenkort weer een hoger beroep.

Rossiiskaja Gazeta interviewt de wit-russische schrijfster Svetlana Aleksijevistj, bekend van het boek “wij houden van Tsjernobyl”. De volgende passage vindt ik verhelderend voor het begrijpen van de generatiekloof tussen de mensenrechtenbeweging uit de jaren ’80 en de huidige ‘patat’ generatie: “We hebben gevochten met het monster, het ideologische monster en we hebben gewonnen. Om ons heen kijkend, ontdekten we vervolgens dat we tussen de ratten moeten leven. … Niemand is daartoe bereid. Onze cultuur is er niet klaar voor. Wij zijn mensen van de barricaden, we kunnen vechten en verwoesten, maar we zijn niet in staat om te leven, om te bouwen.” … “Ons socialisme, niet te verwarren met het socialistische Idee, heeft uiteindelijk toch een specifieke ‘rode mens’ gebaard. Voor dit mens is de nieuwe wereld eenzaam en ongemakkelijk. Tot verkort verdeelden we de wereld in hen die in de kampen hadden gezeten en wie niet, tussen wie Solzjenitsyn had gelezen en wie niet, maar vandaag de dag verdelen we de wereld tussen hen die kunnen kopen en hen die dat niet kunnen.” … “Een van de heldinnen uit mijn boek zegt dat het nu nog verschrikkelijker is dan vroeger. Dit is een wereld zonder illusies. … De beproevingen van de goelag hebben we beter doorstaan dan de beproevingen van de dollar en de roebel. Alles gaat nu door de maag, door de twaalfvingerige darm. En waar is de mens? Kunnen we deze tijd van platvloersheid overleven zonder in wanhoop te vervallen?

De tweede week van Medvedev

De tweede week van president Medvedev bestond uit corruptie, rechtspraak en invaliden.

Medvedev kondigde 19 maart de formatie aan van een raad voor de aanpak van corruptie, die hij zelf zal voorzitten, schrijft onder andere Kommersant. Medvedev: "Het corruptieniveau in het land blijft extreem hoog. Alleen al volgens de officiële statistieken zijn in 2007 10,500 zaken onderzocht. En dat is natuurlijk slechts het topje van de ijsberg. Deze vorm van misdaad heeft een verborgen karakter en zoals de juristen zeggen van een latent aard. … Corruptie is een van de meest urgente problemen in de samenleving. Corruptie is een gevaar voor elke staat. Corruptie demoraliseert het zakenleven, vermindert de handelingsbekwaamheid van de staat en vindt zijn weerslag in ons imago in de wereld. We moeten iets doen. We hebben lang genoeg gewacht. Corruptie is een systematisch probleem geworden en vereist daarom een systematisch antwoord. Vereist is een nationaal plan voor de aanpak van corruptie met tenminste de volgende drie onderdelen:"

1/ Het moderniseren van de wetgeving

2/ Het bestrijden en voorkomen van corruptie in economische en sociale sectoren; het scheppen van stimuli voor ongecorrumpeerd gedrag; transparante uitvoering van overheidsprocedures zoals aanbestedingen en tenders, een nieuwe gedragscode voor ambtenaren, een over het algemeen gunstiger zakenklimaat, maatregelen tegen gewelddadige overnames, een modern systeem ter beoordeling van de werkzaamheden van rechtshandhavende organisaties, controlemechanismes voor belangconflicten van overheidsdienaars en rechters en de transparante monitoring van hun eigendommen

3/"Ongecorrumpeerd gedrag moet de standaard worden. Anders gebeurt er niets. " De president vroeg de media en maatschappelijke organisaties om zich aan te sluiten bij het 'rechtsonderricht'.

Rossiiskaja Gazeta schrijft over een verschil van mening binnen 'de parlementscommissie voor de aanpak van corruptie'. Enkele parlementariërs willen meer dan het contoleren en schrijven van wetten. De twee communisten in de commissie, bijvoorbeeld, zien het parlement als instrument om corruptie binnen ministeries en federale diensten aan de kaak te stellen en dromen van baanbrekende parlementaire enquêtes. Crimefighters zoals Khinsjtein van Verenigd Rusland neigen, niet onverschillig voor publieke aandacht, in dezelfde richting. Commissievoorzitter Otari Arsjba houdt zich echter aan de opdracht: "We proberen van de fouten van voorgaande commissies te leren en de functie van de commissie te beperken tot professionele hulp op het gebied van wetgeving. We hoeven niet zonder goede reden op elke aanleiding te reageren en de lopende werkzaamheden te onderbreken voor publieke optredens."

Op 20 mei presenteerde Medvedev zijn plannen voor een nieuwe etappe van hervormingen van het rechtssysteem. Qua toon verschilt zijn stijl weinig van dat van zijn voorganger: Er is al veel bereikt om trots op te zijn, maar er moet nog veel gebeuren. Kommersant brengt de lezer in herinnering dat er al in 2001 een nieuwe codex voor strafrechtelijke procedures is aangenomen en er aanpassingen zijn gemaakt in de wetten 'over de status van rechters' en 'het rechtssysteem'. Volgens Medvedev zijn deze wetten goed, maar worden ze niet uitgevoerd: "Het doel is om de onafhankelijk van de rechtbank in de praktijk te brengen, "… en "om de praktijk van niet-juridische besluiten te liquideren, die zoals we weten, vaak genomen worden na verschillende vormen van druk, telefoontjes en – ik zal er niet omheen draaien – geld."

Larisa Brytsjeva, sinds 1993 assistent van drie presidenten op het gebied van staatsrecht heeft de opdracht gekregen voor 1 september 2008 een werkgroep te formeren. De voorzitter van het Hoge Hof van Arbitrage, Anton Ivanov vertelt Rossiiskaja Gazeta dat al deze herfst 'opmerkelijke' wetsvoorstellen zullen worden gepresenteerd." …" Drastische bewegingen zijn er van de kant van de overheid niet te verwachten. Revoluties zullen er niet plaatsvinden. Het rechtssysteem zal niet afgebroken en opnieuw opgebouwd worden." … " Wel moeten er significante aanpassingen worden gemaakt in het reglement voor het benoemen van rechters, in de gestelde termijnen voor gerechtelijk onderzoek en aanpassingen ter bescherming van de rechten van burgers, die het slachtoffer zijn van wederrechtelijke uitspraken."

Advocaat en lid van de Maatschappelijke Raad, Pavel Astakhov, vertelde Kommersant dat een onafhankelijk rechtssysteem slechts mogelijk is, wanneer er een nieuwe generatie rechters is opgekomen. Dat betekent niet over vier jaar, maar over zeven of acht jaar. "In de afgelopen vijf jaar is er geen enkele advocaat tot rechter benoemd, " zegt Astakhov. … "Het bedrijfsleven, criminelen en de overheid oefenen een catastrofale invloed uit op de rechters. Zolang er geen systeem bestaat dat de rechter beschermd, zal er niets anders zijn dan corruptie."

Kommersant merkt op dat er sinds de inauguratie van de nieuwe president al duidelijke tekenen van een nieuwe trend zichtbaar worden. De krant noemt de gerechtelijke procedure rond de medewerker van de presidentiële administratie Bojev en klokkenluider Valjavina. Daarbij komt deze week het nieuws over de ontslagprocedure tegen de rechter Ljoedmilla Maikova. Rossiiskaja Gazeta schrijft dat Maikova, sinds 1995 voorzitter van het Hof van Arbitrage voor zowel de stad Moskou als de Moskovskii Oblast, wordt verdacht van misbruik van haar positie bij het verkrijgen van een woning in het elite complex 'de mussenberg', ontwikkeld door bouwbedrijf Donstroi. De vader van een van de managers van Donstroi, is weer eigenaar van het bouwbedrijf Moskapstroi. Hij was opmerkelijk genoeg de aannemer voor het nieuwe gerechtsgebouw. Bovendien leidde Maikov tussen 2004 en 2006 enkele zaken waarin beide bouwbedrijven figureerden. Nadat de zaak in 2007 was onderzocht zou Maikova het verzoek hebben gekregen om stilletjes op te stappen. Zij zou dat geweigerd hebben. De zaak is uniek, zegt Rossiiskaja Gazeta, niet vanwege het gesjoemel met huizen natuurlijk, maar omdat dit het eerste ontslag van een rechter kan worden in de geschiedenis van het Arbitrage Hof.

Daags eerder, op 19 mei, verhoogde Medvedev de financiële compensatie voor mensen, die wegens zorg voor invaliden of bejaarden ouder dan 80 jaar niet kunnen werken, van 500 tot 1200 roebel per maand. Bovendien kan men vanaf 1 juli 2008 meerdere compensaties ontvangen, wanneer men ook voor meerdere personen zorgt. (Rossiiskaja Gazeta)

Liberale wens is levend

Volgens Radzichovsky, columnist voor Rossiiskaja Gazeta kunnen we veronderstellen dat de ‘ideologische instellingen’ van Medvedev en Poetin – op zijn minst wat betreft de economische sector – overeenkomen. “Anders zou de keuze van Poetin voor Medvedev onverklaarbaar zijn. Deze veronderstelling wordt gekenmerkt door de (door Medvedev aangehaalde, JM) slogan ‘vrijheid is beter dan onvrijheid’, die in de eerste toespraak van Poetin als premier op duidelijke wijze economisch werd geconcretiseerd. … Deze toespraak was meer dan liberale retoriek en bevatte zeer concrete voorstellen tot actie, die je niet anders dan liberaal kunt noemen.”

“De ministers met een liberale reputatie hebben hun posities behouden. Daarbij denken we als eerste aan Koedrin, die al vele jaren door de patriottische media wordt neergezet als een tweede Tjsoebais (een verdediger van de belangen van de nieuwe rijken en buitenlands kapitaal, JM). Onder deze omstandigheden heeft Koedrin enorme moed moeten tonen om niet te buigen voor de roep om populistische dwaasheden. Poetin moet op zijn beurt heeft moed getoond door Koedrin op zijn post te laten. Ook Nabijoelinna (economische ontwikkeling), Golikova (gezondheidszorg) en Foersenko (onderwijs) behouden hun posities. We kunnen dus zeggen dat er mensen zijn om het liberale sociaaleconomische programma uit te voeren.”

Ook Ekspert ziet de voortekenen van een liberale koers. Net als Radzichovsky schrijft de hoofdredacteur in zijn editorial dat Poetin zelf voor Medvedev heeft gekozen, inclusief de slogan ‘vrijheid is beter dan onvrijheid’. In dat licht is het “een absurde logica dat de oude president geen nieuwe weg kan inslaan.”

Medvedev’s invloed is al merkbaar, schrijft Ekspert. Zo beperkte het Hogere Arbitrage Hof, onder leiding van de studiegenoot van Medvedev, Anton Ivanov, in april van dit jaar het juridisch gebruik van artikel 169 van het burgerlijk wetboek. Dit artikel werd voorheen gebruikt om beslag te kunnen leggen op transacties van bedrijven, die een gevaar voor de staat en samenleving zouden vormen. Wanneer belastingontduiking geïnterpreteerd wordt als gevaar voor staat en samenleving begrijpt u hoe deze juridische praktijk als een zwaard van Damocles boven vele bedrijven in Rusland hangt. Als tweede voorbeeld van een helder liberaal geluid noemt het editorial een interview in het eigen blad met een hoge ambtenaar van het ministerie van economische ontwikkeling, Stanislav Voskresensky. Dit artikel, hier in het Russisch, heb ik indertijd helaas gemist.

“De geslotenheid van de hoge bureaucratie maakt het moeilijk te bepalen wat het aandeel van respectievelijk Medvedev en Poetin in bepaalde beslissingen is. We proberen het anders. Ten eerste kent Rusland een verstandig deel van de bureaucratie, dat bereid is tot een koers van economische en politieke modernisering. Bovendien neigt Poetin in die richting. Ten tweede zal juist Medvedev de politiek leider worden van deze groep bureaucraten. Hij formuleert immers de ideologische oriëntatie. Ten derde kan Medvedev de afwezigheid van een eigen team compenseren door niet op basis van loyaliteit, maar op basis van gedeelde waarden mensen aan te trekken. Het is anders niet te verklaren dat mensen zoals Dvorkovistj (economisch raadgever in Kremlin) en (bovengenoemde) Voskresensky, die beiden niet in St. Petersburg studeerden, nu in de buurt van Medvedev opduiken.

“Op dit moment is het tandem van Medvedev en Poetin de belangrijkste voorwaarde voor het succes voor de aangekondigde modernisering. … Daarom heeft juist dit tandem die steun nodig van hen, die gezien worden als het progressieve deel van de samenleving; het private zakenleven, de onafhankelijke professionals, de vrije politici, de intellectuelen.”

“Voor de modernisering van het land moet dit maal geen breekijzer gebruikt worden, zoals vijftien jaar terug, maar een scalpel. … Twee, drie grote hervormingen kunnen, zoals in de tijd van Jeltsin, zonder een poging te doen hun betekenis aan de samenleving uit te leggen, van bovenaf worden doorgevoerd. Het succes van duizenden lokale transformaties echter vereist maatschappelijke steun.”

“Daarom is het succes van het presidentschap van Dmitri Medvedev in grote mate afhankelijk van het feit of het hem lukt om in zijn politieke coalitie naast de liberale bureaucratie ook het middenbedrijf, de overgebleven kwaliteitsmedia, het gezonde deel van het leger en de ordehandhavers en het actieve deel van de middenklasse en de intelligentsia te betrekken.”

Personeelsveranderingen in Kremlin

De werkrelatie in het tandem van Medvedev Poetin krijgt vorm middels de ‘rokkade’ van Sjoevalov en Narysjkin. De eerstgenoemde verhuist van het Kremlin naar het Witte Huis. Narysjkin volgt de omgekeerde weg. Beiden worden beschouwd als figuren met een gelijkwaardige loyaliteit naar Medvedev en Poetin. Narysjkin wordt het hoofd van Medvedev’s presidentiële administratie, een invloedrijke positie. Hij regelt de ontmoetingen met de president en filtert de documenten die Medvevdev leest. Net als Poetin en Medvedev komt Narysjkin komt uit de bestuursschool van Sobtsjak . Oleg Markov gaat het personeelsbeleid van het Kremlin doen. Kommersant ziet ook hem als een brug tussen Poetin en Medvedev. Markov werkte met Poetin in St. Petersburg en vervolgens in het Kremlin. Daar zou hij Medvedev in zijn eerste jaar in Moskou ingewerkt hebben. Medvedev zou andere kandidaten voor deze functie afgewezen hebben, schrijft Kommersant.

Het Kremlin kent veel blijvers. De bekendste is Vjatsjeslav Soerkov, de man van de jeugdbewegingen, gestuurde partijpolitiek en soevereine democratie. Hij blijft zich bezig houden met binnenlandse vraagstukken. Aleksei Gromov was de pers secretaris van Poetin. Nu gaat hij leiding geven aan de pers- en informatiedienst van de nieuwe president. Presidentieel raadgever Dvorkovitsj wordt ook veel genoemd. De meeste namen zeggen mij, noch de journalisten overigens, weinig.

Poetin’s woordvoerder voor EU vraagstukken, Jastrzembsky, gaat geld verdienen bij een Italiaans-Russisch investeringfonds. Viktor Ivanov gaat leiding geven aan de Narcoticabrigade.

Nieuw is Konstantin Tsjoeitsjenko. Hij studeerde met Medvedev. Later werkten ze beiden bij Gazprom. Michail Trenoga gaf leiding aan het voormalige secretariaat van eerste vicepremier Medvedev in het witte huis en maakt nu de overstap. Dit doen ook de ex ministers Reiman en Zoebarov. Zij krijgen adviesfuncties.(Rossiiskaja Gazeta en Kommersant)

De nieuwe vicepremiers

Het aantal vicepremiers stijgt van vier naar zeven. Sjoevalov en Zoebkov heten eerste vicepremiers en staan in rang wat hoger dan Zjoekov, Koedrin, Sobjanin, Setsjin en Sergei Ivanov. Het principe van exclusieve mandaten voor een eigen sector werd niet doorgevoerd, schrijft Kommersant. Zo hebben de vicepremiers niet het recht gekregen om orders te geven aan de ministers en de onder de ministeries vallende agentschappen. Het systeem is niet ingedeeld als een kerstboom. Zo heeft het Ministerie van Industrie te maken met drie vicepremiers; Sjoevalov wanneer het gaat over import/export, Setsjin voor industrie met burgerdoeleinden en Sergei Ivanov voor defensie-industrie.

Igor Sjoevalov wordt verantwoordelijk voor de sociaaleconomische ontwikkeling van de regio’s, het antimonopoliebeleid en het tarievenbeleid en coördineert het werk van de regering inzake de internationale handel, Rusland’s toetreding tot de WTO en samenwerking met GOS landen. Sjoevalov werd in 2003 al genoemd voor de opvolging van premier Kasjanov, een positie die toen verassend naar Fradkov ging. Na enkele jaren in de schaduwrijke presidentiële administratie krijgt hij nu alsnog zijn hoge publieke functie. Hij is 41 jaar oud.

Viktor Zoebkov’s nieuwe taken als eerste vicepremier komen overeen met zijn image als strenge Sovjet bestuurder’ en naar het schijnt ook zijn persoonlijke interesse: landbouw, bosbouw en visserij. Ook vervangt Zoebkov naar alle waarschijnlijkheid Medvedev als lid van de raad van directeuren van Gazprom. Kommersant Vlast kijkt terug op de premierperiode van Zoebkov. Zijn Sovjet aandoende bestuursstijl maakt klaarblijkelijk de meeste indruk: Gouverneurs werden publiekelijk te kijk gezet en ministers werden met ’jij’ gesommeerd. Het moratorium op voedselprijzen was een noodgreep waartoe zelfs de conservatieve Primakov in 1999 niet besloot. In de laatste weken wuifde Zoebkov het inflatiegevaar weg en besloot zelfs tot een extra tariefverhoging voor onder andere elektriciteit, gas, en spoorwegtransport.

Aleksandr Zjoekov krijgt de nationale projecten voor gezondheidszorg, onderwijs en huisvesting, alsmede een brede kring van sociale vraagstukken: kunst en cultuur, toerisme, jeugdbeleid, migratie etc. Ook behoudt hij zijn rol als regeringsfunctionaris in de presidentiële raad voor de voorbereiding op de Olympische winterspelen.

Aleksei Koedrin blijft gelijktijdig vicepremier met een coördinerende rol voor het financieel-economische blok en minister van financiën. Het behoudt van zijn hoge status is een teken dat de economische koers wordt voortgezet, aldus Roesskii Reporter, de toegankelijkere versie van Ekspert.

Sergei Sobjanin bestuurt het regeringsapparaat en onderhoudt de contacten met pers, de rechterlijke macht en de procureur.

Sergei Ivanov behoudt zijn portofolio met defensie-industrie, bewapening, staatsgrenzen, transport en communicatie. Hij verliest wel het voorvoegsel van ‘eerste’ vicepremier. Volgens Roeskii Reporter toont het behoud van portofolio aan dat Ivanov zich een waardig verliezer heeft getoond in de strijd om het presidentschap.

Igor Setsjin is de meest besproken figuur in het rijtje. Het voormalige plaatsvervangend hoofd van de presidentiële administratie, wordt als vicepremier belast met het coördineren van de regeringsarbeid inzake industrie, energie en milieu. Dit is meer dan het formele mandaat dat hij in het Kremlin had, maar veel minder dan de informele mogelijkheden, die hij in die jaren tot zijn beschikking had, schrijft Kommersant. Setsjin controleerde immers de werkagenda van Poetin en de stukken die de president moest lezen.

Hij wordt door velen gezien als sleutelfiguur in de zaak Joekos en de resulterende verkoop van kroonjuwelen uit dat bedrijf aan Rosneft, alsmede als de informeel leider van de ‘siloviki’, een groep bureaucraten, die nu eens worden beticht van allerlei destabiliserende acties ten einde Poetin tot een derde termijn te bewegen en dan weer beschuldigd worden van gemene trucs in de strijd om de macht met de liberale kring. Roeskii Reporter spreekt over geruchten dat de liberale kring het ontslag van Setsjin als plaatsvervangend hoofd van de PA had geëist en dat Poetin zijn kameraad niet heeft willen of kunnen laten vallen en hem daarom mee heeft genomen naar de regering.
Met leedvermaak merken de kranten op dat Setsjin voor het eerst een publieke functie krijgt, dat hij nu ‘buiten de schaduw moet opereren’. De journalisten zullen hem met argusogen volgen. Zijn eerste stomme uitspraak over energieleveranties aan Letland heeft Setsjin al op zak.

Setsjin’s invloed blijft aanzienlijk. Vanuit zijn positie als vicepremier voor industrie, energie en milieu kan hij enorme druk uitoefenen op de grote elektriciteit-, olie- en gasbedrijven, bijvoorbeeld middels milieucontroles. Als extra bonus wordt Setsjin voorzitter van de raad van directeuren van de ‘Verenigde Scheepsbouw Corporatie’, een 100% staatsbedrijf met een basiskapitaal van iets minder dan 30 miljard euro. (Kommersant)