11/26/08

De crisis en de media

In de Nederlandstalige berichtgeving over Rusland wordt een beeld geschept van een overheid die weigerde de crisis in eigen land te erkennen. Dit is mijns inziens slechts deels terecht. Toen Poetin deze week de crisis ‘eindelijk’ erkende, sprak hij over een economische crisis als gevolg van de kredietcrisis. De kredietcrisis is al maanden onderwerp van gesprek.

Ik zie niet veel verschil tussen posities van de Nederlandse en Russische overheden. De Amerikaanse kredietcrisis zet spanning op de eigen zeepbellen. Dit was voor velen flink schrikken. Banken moesten worden gered, het financiële systeem werd aan de beademingsmachine gehangen. Nu de gevolgen voor de reële economie langzaam zichtbaar worden, verplaatst de aandacht van de overheid zich richting het bekende terrein van werkgelegenheid en belastingverlagingen.

De maatschappelijke interesse lijkt in Rusland groter. Russen herinneren zich het jaar ’98 nog goed. Voor de meeste Nederlanders is een crisis iets wat andere landen treft. De Russische samenleving heeft een veel sterkere neiging in paniek te raken: Het volksverstand adviseert bij de eerste tekenen van een crisis om het geld dat nu op roebelrekeningen staat als dollars en euro’s onder het matras te stoppen. De ‘oppositie’ roept ogenblikkelijk dat ‘deze overheid’ de crisis niet zal overleven. Haantje de voorste Boris Nemtsov kan het weten; ’98 was immers het keerpunt in zijn eigen carrière.

Het is begrijpelijk dat de federale TV zenders het woord crisis proberen te vermijden. Een bankrun zou het land in chaos storten. Medvedev tijdens een interview in Izjevsk: “Ik reken op de hulp van de journalisten in de aanpak van de wereldwijde kredietcrisis. Veel van wat er in ons land gebeurd hangt af van jullie precisie, tact en oprechtheid.”

Er is meer. Er worden valse berichten over de toestand van banken verspreid. Medvedev op 7 november: “Wanneer het publiek wordt geïnformeerd dat een bank op instorten staat, dan moet men wel reageren en hun geld van de rekeningen halen. Natuurlijk zijn dit slechts geruchten in de wereld geholpen door de mensen die de bank willen overnemen of kapotmaken. We hebben nu een stabiele staat. We willen niet terug naar de jaren ’90 toen alles borrelde en kookte.”

Newsru.ru en Kommersant berichten dat de Generaal-Procureur de berichtgeving over de crisis media actief volgt. Zo moesten redacties in Sverdlovsk en Vladivostok inzicht geven in hun bronnen. In Vladivostok kregen klanten van de Dal’kombank een sms bericht dat de bank de volgende dag bankroet zou gaan. Die dag werd 68 miljoen euro opgenomen. In Jekaterinenburg overkwam de drie banken iets soortgelijks.

“Veiligheidsorganen interpreteren dergelijke bevelen letterlijk”, waarschuwde Aleksei Simonov, directeur van het Glasnost Fonds. De krant Vedomosti merkte dat onmiddellijk. Het kreeg een ‘waarschuwende’ brief met vragen over een artikel , waarin Jevgenii Gontmacher een mogelijk scenario van massaontslagen en maatschappelijke onrust schilderde. Gontmacher eist nu dat ‘de jongens van Roskomnadzor’ in de rechtbank verklaren wat er volgens hen precies mis is met het artikel: “Het wil immers zo zijn dat Dmitri Medvedev, toen hij mijn onderzoeksinstituut oprichtte, mij heeft gevraagd alleen de waarheid te spreken.” En “het ergste is dat er daadwerkelijk artikelen worden gepubliceerd, die etnische en religieuze haat opwekken, maar dat die niet worden opgemerkt.” De overheidsinstantie heeft inmiddels in een reactie gezegd dat er geen sprake was van een waarschuwende brief, slechts een verzoek om informatie.

Er heerst wantrouwen tussen de overheid en de journalistiek. De overheid vreest dat journalisten de maatschappij zullen opstoken. En deels terecht: In de naam van persvrijheid is in Rusland al veel valse en gekleurde informatie verspreid. De journalisten hebben op hun beurt gegronde reden te vrezen dat de rechtsinstanties de journalistieke ethiek niet voldoende begrijpen om hun redactionele keuzes te kunnen beoordelen. In een land waar de geest van totalitarisme nog rondwaart is het moeilijk te bepalen waar de grens ligt tussen de ethische afwegingen van de journalist en zelfcensuur. Een ontwikkelde democratie kenmerkt zich onder andere door een beschaafd debat over de grenzen van de vrije pers. In Rusland verloopt dat debat (nog) erg krampachtig.

Er zijn helaas ook overduidelijke schendingen van de persvrijheid: De hoofdredacteur Michail Beketov van ‘De Waarheid van Khimki’ ligt met ernstig hersenletsel in het ziekenhuis , nadat hij deze week in elkaar geslagen werd door een ex agent en nu lid van een criminele organisatie. Beketov’s krant toonde zich kritisch over het omhakken van een bos nabij de stad. Twee van zijn collega’s zouden in een eerder stadium hardhandig zijn bedreigd.

De rechtszaak over de moord op Politkovskaja is sinds dinsdag weer open voor de media. De Maatschappelijke Raad opent in 2009 een Centrum voor juridische bescherming van journalisten.

Partijcongres Verenigd Rusland

“Het is vreemd dat hij (Poetin, JM) dit podium gebruikte voor een dergelijke toespraak. “Dit was niet een toespraak van een partijleider, maar van de voorzitter van de regering (premier), ”schrijft Kommersant. Rossiiskaja Gazeta: “Poetin presenteerde niet alleen de partijstrategie 2020, maar gaf ook een verhandeling van de crisismaatregelen; het tactische plan voor het komende half jaar.”

Poetins uitspraak dat de verdubbeling van het BBP, de taak die hij zichzelf bij zijn aantreden gesteld heeft, ‘bijna’ geslaagd is, leidt tot speculaties. Waarom claimt hij dit succes juist nu? Verwacht hij dat de economie niet verder zal groeien, maar juist zal krimpen. Of is hij bezig met zijn afscheid?

Wellicht diende de uitspraak slechts ter geruststelling van de televisiekijkers. De toespraak van de premier benadrukte de door de president uitgesproken belofte dat de kredietcrisis de ingezette lijn niet zal veranderen. Maar terwijl Medvedev in waarden praat, is Poetin concreter: banktegoeden zijn gegarandeerd, de verhogingen van pensioenen en werkeloosheidsuitkeringen gaan voort en de regelgeving voor kleinbedrijf wordt vereenvoudigd.

Nieuw zijn een aantal anticyclische maatregelen. Poetin legt uit: “Wanneer de wereldconjunctuur verslechterd, moeten we de reële sector steunen.”
Zo wordt de winstbelasting in 2009 verlaagd van 24% tot 20%. Dit levert het bedrijfslaven 400 miljard roebel (11,2 miljard euro)op. Regionale overheden mogen er nog eens 4% af te halen. Afschrijving van apparatuur wordt verhoogd tot 30% per jaar. Voorts wordt er gekeken over belasting dit jaar betaald kan worden over daadwerkelijk gemaakte winst in plaats van de in veel gevallen veel hogere verwachte winst. Men wil voorkomen dat het bedrijfsleven op een enorme belastingteruggave moet wachten. De belastingaftrek voor Russen, die in 2008 een huis gekocht hebben wordt met terugwerkende kracht verdubbeld tot 2 miljoen roebel (56.000 euro). De federale overheid trekt 83 miljard roebel ( 2,3 miljard euro)uit voor de aankoop van 40.000 woningen, bestemd voor de wachtlijsten. Deze maatregelen kosten het federale budget in totaal 556 miljard roebel, of te wel 1,1% van het BBP, rekent vicepremier Sjoevalov.

De aangekondigde verjonging van de partijleiding is weinig spectaculair. Premier Poetin spreekt op 4 december ‘rechtstreeks’ met de natie . Iets bescheidener dan voorheen. Alleen kanaal 2 ‘Rossija’ zal het vraaggesprek uitzenden.

Koedrin

Koedrin bezocht deze week het parlement. Het Stabiliteitsfonds heeft in 2008 232 miljard roebel (6,5 miljard euro) voor Rusland ‘verdient’, countert Koedrin de verwachte kritiek. Het Reservefonds omvat per 17 november 3588 miljard roebel (100 miljard euro) het Fonds van Nationale Welvaart (FNB) 1672 miljard roebel (47 miljard euro) Deze middelen staan op de valutarekening van de Centrale Bank. Recent is 18% van het FNB overgemaakt naar de VnesjEkonomBank (VEB) voor investering in de interne markt. 175 miljard roebel (5 miljard euro) daarvan zou bestemd zijn voor investering in aandelen van ‘betrouwbare’ Russische bedrijven. Voor het eind van het jaar wil Koedrin het wettelijk mogelijk maken om – zonder de VEB - de middelen uit het FNB op de aandelenmarkt te kunnen investeren.

Koedrin stelt duidelijk dat het spaargeld in de komende jaren ingezet zal worden om de geplande uitgaven door te laten gaan. De vicepremier verwacht voor het komende jaar een daling van de inflatie.

Devaluatie

De geruchten doen de ronde. De Centrale Bank spendeerde in oktober 43 miljard dollar om de waarde van de roebel binnen de afgesproken bandbreedte ten opzichte van de euro en de dollar te houden. (andere bronnen spreken van 72 miljard dollar, JM) In de eerste week van november werd nog eens 3,4 miljard dollar uitgegeven. Minder, maar toch.

Ekspert bespreekt de gevaren van een plotse daling van de munt: speculanten, een bankrun en de waardevermindering van activa gemeten in roebels van banken en bedrijven. De aanzienlijke reserves moet de Centrale Bank in staat stellen om de munt zeer geleidelijk te laten dalen.

Economie professor Zamoelin vertelt de lezers van Rossiiskaja Gazeta dezelfde boodschap. Op 11 november heeft de CB de bandbreedte van de valutakoers met 1% vergroot. Experts geloofden op dat moment dat de CB voor dit jaar het daar bij zou laten. Al het politiek gepraat over de roebel als een toekomstige reservevaluta in een ‘nieuwe’ wereldeconomie doet denken dat een stabiele hoge roebelkoers veel waard is. Op 24 november werd de band echter opnieuw met 1% verbreed. Kommersant berekent dat wanneer de CB de munt elke twee weken in deze mate zal laten dalen een euro eind maart 2009 niet de huidige 35,5 roebel maar 39,8 roebel waard zal zijn.

Divers economisch

De Wereldbank voorspelt voor Rusland in 2009 een economische groei van 3%. Niet bijzonder slecht wanneer je dat met de Eurozone vergelijkt.

Dit is de eerste maand waarin de kredietcrisis zijn weerslag heeft op de industriële productiecijfers, schrijft Kommersant. Volgens Rosstat bedraagt de industriële groei in oktober 1,6%. Dit ten opzichte van dezelfde maand in 2007. TsMAKP berekent een daling van 0,8%. De productie daalt vooral in de sectoren, die aan de bouw leveren: metaal, cement en machines.

De inflatie voor het lopende jaar 2008 staat op 12%. Bij de jaarwisseling zal de inflatie tussen de 13 en de 13,5% bedragen. Het Ministerie van Financiën voorspelde 11,8%, sommige critici 16-18%.

Twee banken hebben deze week hun licenties verloren: ‘Sibkontakt’ uit de Tjoemen Oblast en de ‘Sotsji’ uit de gelijknamige stad.

In Moskou is de bouw van de prestigieuze wolkenkrabber ´Rossija´ gestaakt. Volgens de bouwtekeningen wordt de wolkenkrabber het hoogste gebouw van Europa. Het stadsbestuur van Moskou had aangekondigd 500.000 vierkante meter woningruimte op te kopen om de bouw te helpen én deze te gebruiken voor het wegwerken van de wachtlijsten in de stad. Nu blijkt dat de ambtenaren veel te gehaast hebben gehandeld. Is er niet te veel betaald? Wat is er afgesproken over de aansluitingen van gas, water en licht? De contracten zijn een maand na de tender noch niet afgesloten. Het lijkt wachten op een nieuwe tender.

Het aantal mensen dat een rekening heeft geopend bij een broker om te kunnen handelen op een van de twee Russische beurzen is ruim verdubbeld, schrijft Rossiiskaja Gazeta. Zit men te wachten op de grote golf?

Arbeidsmarkt

Berichten over gedwongen ontslagen komen uit alle hoeken van het land. Een kleine greep ter illustratie: Luchtvaartmaatschappij Dalavia ontslaat 3000 mensen . Dal’polimetall in de Primorije ontslaat 2100 arbeiders. De Nadvoisk aluminiumfabriek in Karelie stuurt ruim 1000 werknemers weg. Een buizenfabriek in Tsjeljabinsk 3000; vliegtuigfabriek Sokol 258; Gorkovskii autofabriek 1200

Volgens cijfers van Rostroed (arbeidsbureau, JM)hebben sinds begin oktober 3079 bedrijven ruim 110.000 ontslagen gemeld. Van de 11.000, die inmiddels ontslagen zijn, heeft de helft alweer een nieuwe baan gevonden. Het ministerie benadrukt dat dit aantal ontslagen overeenkomt met 0,15% van de arbeidsbevolking. In 2007 wisselden meer dan 11 miljoen mensen van baan.

Experts waarschuwen dat de echte ontslagengolf pas in januari en februari verwacht moet worden. Pessimistische prognoses uit de metaalindustrie gaan uit van 30 tot 40% ontslagen en een flinke loonsvermindering voor hen die blijven.

Het ligt in de verwachting dat de meeste werknemers snel zullen schikken. Of met loonverlaging om ontslag te voorkomen, of door bij een ontslag een verklaring van eigen wil te tekenen, waarmee hij of zij weer sneller werk zou kunnen vinden. Acties van vakbonden is in Rusland een teken dat het goed gaat; dat de arbeider kan kiezen waar te werken. Die tijd lijkt voorlopig voorbij.

Medvedev

Na Nice en Washington bezocht Medvedev de stad van de Kalasnikov, Izjevsk. Daar waar één van Rusland’s bestverkopende exportproducten gemaakt wordt, ging het gesprek met de gouverneurs over de concurrentiepositie van Rusland. Loezjkov had de avond tevoren laten doorschemeren voor de herinvoering van de gekozen gouverneur te zien. Medvedev duwde de geest onmiddellijk weer in de fles. “Ik vind het huidige systeem optimaal. Verandering is niet realistisch en ongeoorloofd”. En met een zeer lichte aarzeling in zijn stem: “Een gouverneur heeft geen privémening. Is hij het niet eens met mijn beleid, dan verwacht ik zijn ontslagbrief”. In het interview met regionale pers toonde Medvedev zich ontspannen en overtuigend met begrijpelijk en beschaafde argumenten. Een Engelstalige vertaling is te lezen op de website van het Kremlin. Medvedev zei onder andere elke dag zeer oppositionele websites te lezen. “Dan krijg ik zin om aan de slag gaan.”

Pravoe Delo

De nieuwe rechts-liberale partij Pravoe Delo (PD) is een feit. De vertaling is niet eenvoudig. Het mooist is wellicht ‘De Rechtvaardige Zaak’. De nuances willen echter dat dit net een ander ‘rechtvaardig’ is, dan het rechtvaardig uit ‘Rechtvaardig Rusland (SR),’ de linkse tegenhanger. PD zoekt rechtvaardigheid in de letter van de wet. SR zinspeelt op sociale rechtvaardigheid als een moreel oordeel of verlangen. Je zou ook kunnen zeggen dat het rechtse een meer individuele benadering inhoudt en het linkse een meer collectieve.

Een van de drie partijleiders, Gozman: “Ja, de partij wordt gesticht in samenwerking met de presidentiële administratie en daar moeten we ons voor schamen. Maar we hebben de kans er een onafhankelijke partij van te maken.” Geldschieter Tsjoebais: “We moeten ons een andere logica aanmeten. Het gaat niet om ons. Het gaat om het land. We hebben de keus: Een Rusland zonder een rechts-liberale partij of met rechts-liberale partij”.

Het zijn vooral de voormalige SPS leden die hun keuze voor de ‘loyale weg’ moeten verantwoorden. Boris Titov, eerder woordvoerder van een belangenorganisatie voor het MKB, en Georgi Bovt, journalist kijken niet achterom.

PD heeft een zeer goede kans om de volgende verkiezingen de kiesdrempel te halen. De eerste test zijn de regionale verkiezingen in maart. Voor die tijd zal er flink geruzied worden over de verkiesbare plaatsen op de lijsten.

Internationaal

Plaatsvervangend minster van financiën Pankin over de G20 van een week geleden: “Wanneer we alleen hadden gestaan, dan had men ons voorzichtig aan de kant geschoven, net zoals vroeger. Op deze top spraken de BRIC landen met één stem.”

Rusland boekt een paar kleine internationale successen. De eerste tien Russische soldaten zijn in Tsjaad gearriveerd om daar de deelname aan de VN missie voor te bereiden . Het Russische militaire schip ‘De onverschrokkene’ heeft in de Golf van Aden een aanval van piraten op een transportschip afgeslagen. De Russen patrouilleren in de regio en waren dichtbij. De Georgische delegatie heeft in Geneve aan tafel gezeten met vertegenwoordigers uit Zuid-Ossetië en Abchazië. Hoewel de laatstgenoemden officieel ‘informele deelnemers’ aan de dialoog heten, concludeert de Russische delegatie “dat alle kanten, inclusief Georgië, hebben begrepen dat ze met de nieuwe omstandigheden dienen te leven en te werken.” Hier suggereert men dat de wereld de eenzijdige erkenning van Zuid-Ossetië en Abchazië inmiddels de-facto heeft erkent.

Een belangrijke factor in dit proces is de kuil die Saakasjvili voor zichzelf blijft graven. Bij Sarkozy vertrok hij via de achterdeur. Het IOC toonde zich niet geïnteresseerd in zijn oproep tot verplaatsing van de winterspelen van 2014. Dan was er het incident bij de grenspost. Je zou denken dat er op elke redactie inmiddels wel een geeltje hangt met het opschrift: ‘Saakasjvili; niet serieus nemen.’

In Rusland zijn de triomfgevoelens merkbaar. Margelov: “Van het kritische westen is weinig over. En niet alleen omdat de serieuze mensen aldaar het druk hebben met de kredietcrisis. Die mensen hebben eenvoudigweg door wie dit jaar augustus de agressor was en wat de Abchazen en Osseten te wachten had gestaan, wanneer Rusland niet ingegrepen zou hebben.”

Medvedev maakt een reis door Latijns Amerika en bezocht onder andere de APEC top in Peru. Veel valt er niet te vieren. Er is weinig geld voor economische samenwerking. Wel was er een constructief onderhoud met de Chinese president.

Medvedev zegde af voor de in Kiev georganiseerde herdenking van de hongersnood in de jaren 32 en 33. Joestsjenko noemt de hongersnood de Holodomor en impliceert expliciet dat Oekraïne bewust door Sovjet Moskou werd uitgehongerd. Het hedendaagse Moskou stelt dat het Zuidwesten van het huidige Rusland in gelijke mate is getroffen. Rusland ontkent daarmee de etnische grondslag van de hongersnood, die aan de basis ligt van het door Joestsjenko gecultiveerde slachtofferschap. Joestsjenko heeft aan de andere kant een sterk argument in handen wanneer hij Moskou oproept tot het veroordelen van het Sovjet bewind.

Gisteren is overeenkomst bereikt over de hoogte van de Oekrainse schuld aan Gazprom: 2,25 miljard dollar. Kiev belooft voor 1 december het bedrag over te maken. Een jaarwisseling zonder gaswapen? Ik durf nog niet te hopen.