Internationaal

Medvedev ontmoette Sarkozy en Barosso in Nice. Senator Likhatsjev sprak voorafgaand over een examen voor de verhoudingen tussen Rusland en de EU. “Het is moeilijk optimist te blijven. Toch zie ik ook signalen van een evolutie in het denken van individuele Europese politici.”

Het was inderdaad het bewieroken van het plan Sarkozy-Medvedev dat in Nice de champagne aan bubbelen bracht. De franse Ruslanddeskundige Hélène Carrère d'Encausse: “Tijdens de regulering van het conflict begreep Sarkozy, wiens beeld van Rusland tot op dat moment nog niet gevormd was, dat Rusland een aanvaardbaar niveau van tolerantie heeft bereikt en tegelijk niet van plan is zich te laten kleineren.” De scoup uit anonieme bron dat Poetin zou hebben gedreigd Saakasjvili aan zijn edelen delen op te hangen, wist de feeststemming niet te bederven.

Ekspert rekende op een deal over het raketschild dat de Amerikanen in Polen en Tsjechië willen bouwen. Ik denk dat die deal er inmiddels is, maar dat de Europese leiders Obama de ruimte willen geven zelf een beweging te maken.

Een teken aan de wand is dat de Europese leiders plots serieus naar Medvedev’s voorstel voor een pan-Europees veiligheidsverdrag (zeg maar OVSE 2.0) willen kijken. Dergelijke gesprekken zijn inclusief de VS en vormen mogelijk het platform voor een raketschild dat het hele noordelijke halfrond zou kunnen gaan beschermen. Er werd zelfs een top aangekondigd, ergens halverwege 2009.

Het kan natuurlijk ook zijn dat het de onderhandelingen over een nieuw EU-Rusland verdrag (PCA 2.0 niet OVSE 2.0) zo diep in het moeras zitten, dat een top over iets anders beide partijen erg goed uitkomt. Ekspert zegt dat het uitwerken van de documenten twee jaar gaat duren.

Medvedev heeft tijdens zijn presidentiële rede hoog ingezet met zijn waarschuwing om, wanneer de VS de plannen doorzet, Iskander raketten in Kaliningrad te plaatsen. In Nice kon hij vriendelijk uitleggen dat het allemaal zo’n vaart niet hoeft te lopen. In Rusland wordt overigens getwijfeld over de haalbaarheid van de plaatsing van de Iskanders.

Niet onbelangrijk voor de toekomst van de EU en Rusland is Medvedev positie over een Russisch WTO lidmaatschap: “De organisatie is niet bepaald gericht op het aannemen van nieuwe leden. Er is genoeg onderhandeld. Nu is het tijd voor een besluit. Wij moeten toetreden.”

De volgende avond, toen het circus inmiddels voor de G20 top naar Washington was verhuisd, vroeg Kommersantsjournalist Kolesnikov hoe het zit. Rusland’s top WTO onderhandelaar: “We praten nu al vijf jaar en we hebben toentertijd meteen gezegd dat we alleen bespreken wat er in de basisdocumenten van de WTO staat. We kennen deze punten inmiddels tot in den treure. Het is net als in de cel. De ene gevangene zegt ‘grap nummer 20’ en de anderen lachen. Eigenlijk zitten ze al die tijd te wachten op signaal van de politiek. Dan is zo gepiept.”

Elders deed Poetin goede zaken met de Finse premier Vanhanen. Rusland stelt de verhoging van de exportheffing op onverwerkt hout met 9 tot 12 maanden uit en geeft de Finse houtindustrie zo de tijd zich aan te passen. In ruil zei Vanhanen in bedekte woorden toe af te zien van ecologische bezwaren tegen de aanleg van de Nordstream. Het Duits-Russische onderzoek naar de gevolgen voor het milieu wordt begin 2009 overlegd. Tijdens de persconferentie veroorloofde Poetin zich een bluf. Wil Europa geen Nordstream? Ook goed. Dan bouwen we wel LNG terminals. De prijs wordt dan wel duurder. Kunnen jullie rekenen?

Scepsis

Medvedev is geen absolute heerser, noch een marionet. Er is scepsis over zijn liberale retoriek en dat is gezond.

Kommersant: “Het is het staatshoofd gelukt om het ogenschijnlijk onverenigbare te combineren: een harde opstelling jegens het buitenland en een liberalisering van het binnenlandse beleid. … Een dergelijke houding komt geheel overeen met de klassieke formule uit de alom geliefde Sovjet komedie ‘De diamanten arm’: ‘van buiten verschrikkelijk, van binnen van goud’.” Het artikel suggereert dat de Russische politieke elite het electoraat zoet houdt met liberale beloftes (goud van binnen) om hun conflict met de buitenwereld (verschrikkelijk van buiten) te kunnen voortzetten.

Ook Ekspert uit een kritische noot: “Het is duidelijk dat Medvedev zich in de eerste plaats richt op een ‘klasse’ van zelfstandige, autonome mensen en juist hen ziet als zijn electorale basis. … Volgens deze logica is de zelfstandige klas een object van het maatschappelijk leven en een consument van immateriële voorzieningen zoals democratie, maar niet als subject, niet als deelnemer of schepper.”

“Sprekend over de financiële crisis noemde Medvedev sectoren zoals de landbouw, de woningbouw, de machinebouw en de defensie-industrie. Ook het kleinbedrijf wordt niet vergeten. Hij spreekt over sectoren, waarvan het voortbestaan op een of andere manier belangrijk is voor de staat. Ook noemt hij het gebruikelijke zorgenkindje, het kleinbedrijf. Het private middenbedrijf komt op deze lijst niet voor. En juist dit is het instituut dat de zelfstandige klasse schept, ondersteunt en uitbreidt. “

Ekpsert vergelijkt het originele Stolypin citaat met dat van Medvedev. Het originele citaat spreekt over de ontwikkeling van de burger, vanuit de ontwikkeling van het privaat eigendom. Dit aspect herkent Ekspert niet duidelijk genoeg in de rede van Medvedev.

Ekspert twijfelt aan de integriteit van Medvedev’s liberale beloftes. Wil hij werkelijk de zelfstandige middenklasse betrekken in de toekomst van het land, of is hij slechts uit op hun electorale steun voor het versterken van zijn eigen machtsbasis en is hij uiteindelijk weer een president die de invloed van de staat in de economie en samenleving zal bewaken?

Politiek

Medvedev sprak met de leiders van de politieke partijen met een vertegenwoordiging in het parlement. Het meeste tegengas kwam van de KPRF. De communisten lobbyden voor een aantal basisvoorwaarden voor oppositievoering en met name gelijke toegang tot de media voor politieke partijen. Medvedev zou hebben bevestigd dat de wet en niet de zenderbazen gelijke toegang moet garanderen.

De 57 parlementariërs van de KPRF stemden tegen het wetsvoorstel inzake de verlenging van de presidentiële en parlementaire termijnen. Dit deed ook een parlementariër van de LDPR. Drie parlementariërs van RR en één van VR onthielden zich van stemming. Er was een ruime tweede derde meerderheid voor een tweede lezing. Daarin zal ‘het beste jongetje uit de klas’ Mironov voorstellen om de presidentiële termijn te verlengen tot zeven jaar.

De gouverneur/president van Ingoesjetie, Moerat Zjazikov is vervangen. Het was schrijnend te zien hoe hij enkele weken terug de verantwoordelijkheid voor het onderzoek naar de dood van ‘oppositie’ leider Jevlojev probeerde te ontlopen. Tijdens een tv interview met Maksimovskaja toonde Zjazikov zich niet zozeer een machtswellusteling als wel ongeïnteresseerd en machteloos. Er heerst de verwachting dat de nieuwe president, Joenoes-Bek Jevkoerov, meer grip zal hebben op de federale veiligheidsorganen. De nieuwe premier Rasjid Gaisanov komt uit het kamp van de voormalig president Aoesjev, die veel populariteit geniet bij de oppositie rondom wijlen Jevlojev. Gaisanov werkte ook onder Kozak.

Financiële crisis

Vicepremier en minister van financiën Koedrin verscheen na herhaaldelijke oproepen in de senaat. Terwijl Medvedev en Poetin volop in het nieuws zijn, houdt Koedrin zich opvallend afzijdig. Koedrin is gezicht van het financiële beleid van de afgelopen jaren. Critici zijn van mening dat wanneer de belastinginkomsten op de olie-export niet alleen in buitenlandse obligaties waren ondergebracht, maar ook gebruikt zouden zijn voor de eigen financiële sector en economie, Rusland nu in veel mindere mate last zou hebben van de financiële crisis. Dergelijke kritiek sluit natuurlijk haarfijn aan op de bestaande gevoelens van veel ‘gewone Russen’, die zich afvragen waarom zij al de tijd niets van die rijkdom hebben mogen zien.

Het belangrijkste nieuws van de vicepremier is dat zijn ministerie de budgetten voor de komende drie jaar heeft herberekend op een olieprijs van 50 dollar in 2008, 55 dollar in 2009 en 60 dollar in 2010. Er hoeft volgens Koedrin niet bezuinigd te worden. Wel is de kans groot dat het Reservefonds niet zal worden aangevuld. Vooralsnog was het plan dit Fonds jaarlijks te blijven aanvullen tot een bedrag van 10% van het BBP.

Koedrin heeft geen antwoord op de vraag ‘wanneer die triljoen roebel liquiditeitsteun beschikbaar wordt voor de gewone bedrijven.’ De vicepremier sprak van een ‘ingewikkeld’ proces.

Poetin is een stuk duidelijker. De premier riep de grote bankdirecteuren bijeen en nodigde tevens de hoofden van de veiligheidsorganen uit. De banken kregen te verstaan dat het afgelopen moet zijn met het speculeren met overheidsgeld dat bedoeld is om de economie te stimuleren. De premier zei over bewijzen te beschikken. Met de generaal procureur aan tafel is dat een duidelijke laatste waarschuwing.
Parlementariërs van Rechtvaardig Rusland betwijfelen de effectiviteit van de crisismaatregelen van de regering. Was het niet veel eenvoudiger geweest om net als in China de BTW te verlagen. Zo profiteert de reële economie direct: “Nee, de overheid geeft het geld liever aan de oligarchen en de banken. Het is wel duidelijk waar hun loyaliteit ligt.”

Een ander aspect van de financiële crisis is de waarde van de roebel. Deze week liet het hoofd van de Centrale Bank Ignatijev voor het eerst blijken de mogelijkheid te overwegen om de roebelkoers vrij te laten (lees: gecontroleerd op een lager niveau te laten landen). De waarde van de roebel wordt kunstmatig gelijk gehouden aan een mandje van de dollar en de euro. Om gelijke voet te houden met de stijgende dollar gaf de Centrale Bank in oktober al 72 miljard dollar uit. Zo verdwijnen de nationale reserves als sneeuw voor de zon, schrijft Ekspert.

Een devaluatie zal een positief effect hebben voor exporteurs en producenten consumptiegoederen, die met de import concurreren. Bedrijven, wiens winst in roebels wordt geteld, maar wiens leningen in dollars zijn afgesloten, kunnen margin calls verwachten. Crediteurs zullen hen vragen tussentijds delen van hun nu risicorijkere leningen in te lossen. Ook zal de waarde van Russische activa als onderpand voor een lening of als deel van de waarde van een bedrijf afnemen.

Economie

Rossiiskaja Gazeta bericht dat de invoerheffing voor buitenlandse personenauto’s - niet ouder dan drie jaar - wordt verhoogd van 25 tot 30%. Dit ter bescherming van de eigen auto-industrie. Dat zijn overigens met name buitenlandse concerns, die in Rusland hun fabrieken hebben staan.

Kommersant citeert een woordvoerster van de toeristenindustrie, die vertelt dat in vergelijking tot 2007 de vraag naar sommige reizen met 30 tot 40% is afgenomen. Men kiest dit jaar vaker voor nabijgelegen bestemmingen, die met trein of auto te bereiken zijn.

Rossiiskaja Gazeta volgde de president die in boerderij in de Podmoskovije bezoekt: “In 9 maanden is de landbouwproductie met 6,5% gegroeid. Deze successen zijn echter een Pyrrus overwinning in het licht van de problemen, die de landbouw te wachten staan: het vinden van investeringen terwijl krediet duur is. De agrariërs beklaagden zich echter niet om de dure kredieten, maar over de slecht toegankelijke afzetmarkt.

Een rapport over de nationale voedselveiligheid stelt dat Rusland zelf 90% van het benodigde graan, 80% van het suiker, de zonnebloemolie en de vis, en 85-90% van het melk en het vlees zal moeten produceren. Qua graan, suiker en zonnebloemolie voorziet Rossiiskaja Gazeta geen problemen. Een vijfjarenplan voor de landbouw dat dit jaar is gestart voorziet een groei van het eigen aandeel in de melkconsumptie van 81%. Voor vlees is dit percentage ‘slechts’ 69,6%. Meer vis eten, adviseert een expert. Ook hier zeggen de experts dat het vergroten van de productie vergezeld moet worden door de regulering van de afzetmarkt.

De benzineprijzen zijn in oktober met 1,2% gedaald. Veel te weinig vinden Medvedev en FAS, de monopoliewaakhond. In Nederland daalde de benzineprijs over dezelfde periode met 8,8%.

Er heerst enige twijfel of de Russische oliebedrijven de komende maanden hun contracten kunnen nakomen. Dit is waarschijnlijk vooral PR bedoeld om de overheid te bewegen nu de olieprijzen zo laag liggen de sector in ruime mate te ondersteunen. Er wordt gepraat over een andere vorm van belastingberekening, waarbij de winst en niet het gehele product wordt belast, schrijft Kommersant. Aan de andere kant constateert leidingexploitant Transneft dat er ook werkelijk minder olie wordt geëxporteerd. Neemt ‘onze’ vraag soms af?

Migratie

De financiële crisis doet ook het migratiedebat opwaaien. Op vier november vierde Rusland de dag van de eenheid, traditiegetrouw ook een moment voor de nationalisten om hun visie van Russische eenheid te demonstreren. Tweeduizend activisten van ultra nationalistische organisaties zoals de DPNI liepen een ongesanctioneerde mars over de oude Arbat. Aanvankelijk arresteerde de politie alleen gemaskeerde deelnemers. Uiteindelijk liep het aantal arrestanten op tot 420, een voor Rusland ongekend aantal. 180 van hen zullen voor de rechter verschijnen. Bijna iedereen was de volgende ochtend weer op vrije voeten. Alleen de leider van de Slavjaanse Unie, Dmitri Demoesjkin, zat nog vast. Demoesjkin wordt verdacht van geweldpleging tegen een groepje Oezbeken. Mensenrechtenactivist Brod telt dit jaar al 250 geweldplegingen op racistische gronden, een stijging van 150% ten opzichte van de periode vorig jaar.

Verderop liepen vijfduizend mensen mee in een gesanctioneerde mars van gematigde nationalisten: geen maskers en metalen voorwerpen. Het laatste de historische club ten spijt, die in middeleeuws kostuum inclusief zwaarden was aangerukt. De lokale overheden trokken dit jaar duidelijk een grens: ‘Trots op Rusland’ mag. Racisme en bivakmutsen kunnen op de politieknuppel rekenen.

Verrassender was het optreden van de jongerenbeweging van Verenigd Rusland. Zij organiseerden acties in verschillende grote steden met de leuze ‘ons geld, onze mensen’. De zorg dat massale ontslagen op bijvoorbeeld bouwplaatsen migranten verder in het illegale circuit en criminaliteit zal dringen is terecht. De oproep aan de ordehandhavers om migranten zonder werk en daarmee dus ook verblijfsvergunning naar het land van herkomst te begeleiden is begrijpelijk. Dom zijn de xenofobe leuzen. Vooral omdat de Russische arbeidsbevolking de komende acht jaren met 1 miljoen per jaar zal dalen en de migranten straks hard nodig zijn. “De actie heeft een ding bereikt”, schrijft Ekspert. “Immigranten worden opnieuw het gesprek van de dag. En veel mensen maken een emotionele inschatting, zonder analyse van de arbeidsmarkt”.

Minder dan een kwart van de migranten werkt op basis van een arbeids- of ander juridisch contract. Slechts de helft is er zeker van dat ze hun geld zullen krijgen. De praktijk wijst uit dat werkgevers om verschillende redenen uiteindelijk weigeren te betalen. Ook wordt er vaak pas betaald als het werk af is, voor noppes overwerken dus.

Ekspert maakt een rondje langs migrantenorganisaties. Kirgiezen werken veel in de bouw. Zij zien nog geen massale ontslagen, maar op de arbeidsvoorwaarden wordt beknot (behuizing, voedsel, vergoeding voor vervoer) . Sommige werkgevers zijn laat met het betalen van salarissen. Een Oezbeek vertelt dat veel van zijn landgenoten worden ontslagen. Armenen werken vaker voor familieleden die bijvoorbeeld een eigen restaurant hebben. De gemeenschap kan elkaar steunen.

Quota opgesteld door regionale overheden en het bedrijfsleven moeten leiden tot betere regulering en legalisering van de migrantenarbeid. Het afgelopen jaar zaten de quota er ruim naast. Het was de eerste keer. Rossiiskaja Gazeta publiceert de quota voor 2009: 3,9 miljoen in totaal, bijna twee maal zo veel als in 2008. Wanneer werkgevers aangeven dat ze meer gastarbeiders nodig hebben kunnen de quota alsnog naar boven worden bijgesteld. Maar u snapt dat niet iedere werkgever zijn migrantenwerkers wilt opgeven. Geen salaris te hoeven betalen is wel zo voordelig.

Rechtspraak

Breed besproken is de zaak van voormalig Joekos boekhoudster Bakhmina. Zij heeft inmiddels meer dan de helft van haar straf uitgezeten en verzoekt een vervroegde vrijlating. Bijkomende omstandigheid is dat zij zwanger is geraakt tijdens een vrij weekend met haar echtgenoot. U kunt uw stem voor vervroegde vrijlating plaatsen op de daarvoor opgezette website. Voor mij is het een moreel dilemma, waar ik nog niet uit ben.

Erg interessant was het televisiedebat tussen voorstandster van vrijlating Novodvorskaja en tegenstandster Arbatova ; een confrontatie tussen barmhartigheid en sociale rechtvaardigheid. Barmhartigheid wenst ieder een beter lot toe. Denk niet na, zet die handtekening! Sociale rechtvaardigheid stelt vragen: Waarom wel een actie voor deze welgestelde juriste met drie ruziënde advocaten en niet voor die duizenden andere zwangere, vrouwen, die zonder juridische hulp in veel erbarmelijkere cellen zitten? Is dit geen signaal aan andere gevangen vrouwen om ook zwanger te raken? En bij wie ligt dan de verantwoordelijkheid voor deze vrijheidsbabies?

De kranten berichten dat Bakhmina een deal zou hebben gesloten met de penitentiaire instelling. Sinds ze afziet tot een verzoek tot gratie, ligt ze in een gewoon ziekenhuis, waar ze ‘normaal’ kan bevallen. Toch is vandaag het gratieverzoek nogmaals ingediend. Voor wie eigenlijk, vraag ik me af. Voor Bakhmina? Of voor haar advocaten en de zo belangeloze mensenrechtenactivisten? Ik heb nog steeds niet getekend.

Voormalig collega Khodorkovskii zat 12 dagen in de isoleercel nadat een briefwisseling van hem en schrijver Boris Akoenin was gepubliceerd in the Russische Esquire. Een zeer interessant interview overigens. De rechter oordeelde dat de straf onterecht was toegekend. Een beetje klunzig van de gevangenisdirecteur. Hij had kunnen begrijpen dat het fiat voor de publicatie al was vergeven.

Voormalig bankdirecteur Frenkel is veroordeeld voor de moord op Kozlov, toentertijd de tweedeman bij de Centrale Bank. Ekspert legt uit hoe het zover heeft kunnen komen. Frenkel, een briljante jongenman in duistere zaakjes, kon het moeilijk verkroppen dat Kozlov, tevens briljant, het juist op Frenkels bank had voorzien. Frenkel had blijkbaar geen beschermheer, zoals veel andere banken dat wel hadden. Nadat Frenkel zijn laatste banklicentie was ingetrokken, zou Frenkel op zoek zijn gegaan naar een huurmoordenaar. Althans dat verklaren de tussenpersonen, die maanden later ook de juiste persoon voor de klus wisten te vinden. Frenkel zegt nooit zo’n opdracht te hebben gegeven. Was het soms een opwelling, even later weer vergeten, maar met fatale gevolgen? “Een typisch Russische moord”, kopt Ekspert.

Het meest treurige verhaal is dat van matroos Dmitri Grobov van de onderzeeër Nerpa. Tijdens een ongeluk op de Nerpa kwamen de afgelopen week 41 mensen om het leven nadat het chemische brandblusmechanisme plots in werking was getreden. Dmitri heeft inmiddels toegegeven dat hij per ongeluk op de knop heeft gedrukt. Er zijn echter twijfels over zijn bekentenis en de schuldvraag. Op oudere boten konden dergelijke veiligheidsmechanismes slechts ingeschakeld worden vanuit de centrale commandoruimte, uitsluitend bemand door officieren. Er zou ook een lokale mogelijkheid zijn, maar dan pas na een serie complexe handelingen. Niet iets dat je per ongeluk doet. Experts, geïnterviewd door Rossiiskaja Gazeta opperen de mogelijkheid dat de nieuwe onderzeeër uitgerust is met voor iedereen toegankelijke drukknopjes. Waar ligt in dat geval de schuld; bij de nieuwsgierige Dima, of bij de ontwerpers van het veiligheidsysteem? Vervolgens is er de onbeantwoorde vraag waarom de slachtoffers niet de verplichte veiligheidsuitrusting met zuurstofmaskers droegen. Is dat soms ook matroos Grobov zijn schuld?

Het Constitutionele Hof eist dat de andere hoven hun uitspraken herzien wanneer het CH daartoe besluit. Blijkbaar worden de besluiten van hogere gerechtshoven wel eens of vaker genegeerd. Juist zo komen veel zaken uiteindelijk bij het Hof in Straatsburg terecht, aldus de woordvoerder. Voor mij weer een signaal dat de Russische rechtspraak eerder lijdt aan wanorde en opportunisme dan een verstikkende, ijzeren hand.

De straffen voor beschonken verkeersovertreders zijn met twee jaar verhoogd. Tot nu toe kreeg een dronken bestuurder voor een dodelijk ongeval dezelfde straf als een automobilist zonder alcohol in zijn of haar bloed. Een recente golf van verkeersongevallen veroorzaakt door beschonken agenten – in een geval stierf een meisje dat die dag net haar verkeersdiploma had gehaald – werd breed uitgemeten in de nieuwsprogramma’s.

De Maatschappelijke Raad vraagt aandacht voor de rechten van het kind. 1500 kinderen zijn het afgelopen jaar vermoord. Nog eens 12.500 kinderen worden vermist. Volgens het Ministerie van Binnenlandse Zaken is het aantal bekende gevallen van kinderprostitutie gedurende de afgelopen zeven jaar bijna twaalfvoudig toegenomen. Er wordt gepleit voor zwaardere straffen en voor een avondklok, zoals die al in enkele zuidelijke provincies geldt. Ik was laatst in Krasnodar, waar ook alcohol op straat verboden is. Vreemd in het begin, maart wel goed, zo lijkt me.