12/27/07

Liberale oppositie na de verkiezingen

De liberale oppositiepartijen en mensenrechtenorganisaties trekken hun conclusies naar aanleiding van de recente parlementsverkiezingen. Stemmen binnen de mensenrechtenorganisaties adviseren hun collega’s zich te distantiëren van gepolitiseerde acties. De SPS en Jabloko worden geconfronteerd met kleine maar felle binnenbrandjes. Tot directe hervormingen leiden die echter niet. De meest gehoorde conclusie is dat de oppositie te laat geradicaliseerd is. Externe politicologen zeggen daarentegen al weken dat de verregaande radicalisering het electoraat juist afschrikt. Hieronder enkele elementen van het debat:

http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=835634 http://www.kommersant.ru/doc.aspx?docsid=834834

Het Ruslandbrede burgercongres (VGK) is de parapluorganisatie voor verschillende mensenrechtenorganisaties en ook de politieke beweging ‘Een ander Rusland’ van Kasparov. Kommersant bericht dat drie van de vier voorzitters, Lioedmilla Alekseeva, Aleksandr Auzan en Georgi Satarov, van de andere voorzitter, Garry Kasparov eisten dat de laatstgenoemde vrijwillig zijn functie neerlegt. Dit o.a. naar aanleiding van Kasparov’s bekendmaking zich kandidaat te willen stellen voor het presidentschap.

Alekseeva in een open brief: “In de ingewanden van het congres is de tendens ontstaan van een heroriëntatie richting een politieke oppositie onder de leuze ‘Rusland zonder Poetin’. Dit terwijl het congres van oorsprong een apolitieke vereniging is. Wanneer we toestaan dat de VGK veranderd wordt in een radicale politieke beweging, dan zullen de mensenrechtenactivisten, die mijn ideeën over de missie van de mensenrechtenbeweging delen, gedwongen worden de VGK te verlaten. Dit bedreigt het voort bestaan van het congres en de mensenrechtenbeweging als geheel.” Alekseeva noemt met name Garry Kasparov en Lev Ponomarev (Za Prava Tsjeloveka, JM) als de meest actieve voorstanders van de politisering van de VGK.

Kasparov in de tegenaanval : “Ik kan wel raden wat deze respectabele mensen ertoe heeft aangezet om zich zo te gedragen. Ze willen het Kremlin demonstreren dat de burgermaatschappij zichzelf ontdoet van radicalen. Men hoeft niet langer te wijzen op mijn presidentskandidatuur, want vanaf morgen bestaat die niet meer. Men heeft men mij immers geen ruimte gegeven voor het bijeenbrengen van de initiatiefgroep (deel procedure kandidaatstelling, JM).

De medestanders van Alekseeva hadden allereerst voorgesteld om het aantal voorzitters van vier naar drie te verminderen, ervan uitgaande dat het Kasparov zou zijn die niet op zijn plaats terug zou keren. Aleksandr Auzan bleek uiteindelijk het slachtoffer te worden. Na enige onduidelijkheid over het toekennen van stemrecht aan niet alleen de leden maar ook deelnemers en gasten van het congres, bleek Kasparov voldoende steun te hebben om zijn voorzitterspositie te behouden.

http://www.gazeta.ru/interview/nm/yabloko.shtml


Op gazeta.ru kon men via email vragen stellen aan twee Peterburgse Jabloko politici, Maksim Reznik en Michail Amosov. Reznik en Amosov schuiven de schuld voor de slechte verkiezingsresultaten niet zozeer af op de zittende macht, - ze geloven niet dat de resultaten voor Jabloko in St. Petersburg noemenswaardig zijn verlaagd - maar kijken vooral naar de verkeerde keuzes die de partij zelf heeft gemaakt.

Reznik: “ Ik heb veel respect voor Javlinksii. Het is één van de meest verstandige, wijze en professionele mensen die ik in mijn leven heb ontmoet. Maar het probleem is dat de democratische beweging in de vorm van de partij van Javlinskii (Jabloko, JM) niet langer mogelijk is. Het kan niet zo zijn dat de democratische beweging afhankelijk is van het maatschappelijke draagvlak van één persoon. Vandaag houdt de maatschappij van hem, morgen niet. … De democratische beweging moet veel gezichten hebben en niet gekenmerkt worden door een enkele leider. … De democratische wereldbeschouwing moet in harmonie zijn met de toepassing van deze wereldbeschouwing binnen de beweging.” … “ Jabloko en de democratische beweging kunnen in de huidige vorm geen enkele invloed uitoefenen op de situatie in het land. Dit betekent dat we een andere vorm moeten vinden. Nieuwe gezichten zijn onvermijdelijk. Niet alleen de oude televisiepersoonlijkheden, maar nieuwe gezichten. “

Amosov: “We willen, eerlijk gezegd, graag dat Javlinskii zelf serieus over deze vraag nadenkt. In een willekeurig Europees land kondigt een leider na gelijkwaardige gebeurtenissen zijn of haar ontslag aan. Javlinskii is een getalenteerd persoon, een fantastische organisator en het werk van Jabloko rust voor een groot deel op zijn schouders, maar met deze resultaten mogen wij niet tevreden zijn.

Reznik “Het belangrijkste is een positief programma waar we ons op kunnen richten. De strijd met het regime van Poetin is onvermijdelijk, maar niet voldoende voor het vormen van een verenigde democratische beweging. We moeten onderzoeken welk model het dichtst bij ons komt en serieuze onderhandelingen voeren rond een positief programma.”

Reznik: “Wanneer er niets verandert dan halen we over vier jaar weer hetzelfde resultaat. Eén van de redenen waarom Jabloko zo laag scoorde is omdat mensen willen stemmen op winnaars en niet op verliezers. Zolang deze verscheurdheid voorduurt zullen de mensen niet geloven dat de democratische beweging iets kan bereiken. De kernvraag draait helemaal niet om persoonlijkheden, maar om het verenigen van verschillende mensen, die een democratische positie innemen, en het opbouwen van een sterke organisatie, waarmee we waarachting kunnen pretenderen om aan het volgende parlement en de bestuursorganen van de grote steden deel te nemen.”

Amosov: “Ik vrees dat geen enkele ‘democratische’ kandidaat aan deze presidentsverkiezingen zal deelnemen. Niemand zal in staat zijn om 2 miljoen handtekeningen te verzamelen. (Onafhankelijke kandidaten moeten 2 miljoen handtekeningen verzamelen. Voor een in het parlement vertegenwoordigde partij is het veel eenvoudiger een kandidaat voor te dragen, JM) Dit is erg slecht en we moeten alles doen om te zorgen dat er bij de volgende verkiezingen wel zo’n kandidaat is, dat hij voortgebracht wordt door een vernieuwde democratische partij, die alle democraten verenigd, die eerst de kiesdrempel haalt, een fractie in het parlement kan vormt en vervolgens een presidentskandidaat voorstelt. Pas dan zijn we serieus bezig.”

http://www.gazeta.ru/politics/elections2007/articles/2447205.shtml

De 25 jaar jonge Jablotsjnik Ilja Jasjin stelde zich voorafgaand aan de partijtop van Jabloko op 14 december kandidaat voor het partijleiderschap. Als belangrijkste motief voor zijn kandidatuur noemt Jasjin “de onvermijdelijk geworden vereniging van alle liberale bewegingen in een democratische partij.” … “De eeuwige partijleider Javlinksii wil en kan niet in die richting handelen.” … “Javlinskii is overtuigd dat Jabloko al alle democraten verenigd en dat de anderen pseudodemocraten zijn en er niets met hen te bespreken valt. Voor hem is Jabloko al een verenigde partij. Er zitten immers ‘groenen’, ‘soldatenmoeders’ en mensenrechtenactivisten in.”

Jasjin belooft “een harde en consequente oppositionele lijn tegen de huidige macht”. Concrete fouten die zijn partij gemaakt heeft zijn: “de steun van Jabloko van de kandidatuur van Loezjkov voor de functie van burgemeester van Moskou, het ondertekenen van het anti-extremistische charter, waarmee volgens Jashin het Kremlin de oppositiepartijen aan de eigen spelregels wist te binden, en ook de harde wijze waarop de partijleiding zich distantieerde van ‘de marsen van hen die niet akkoord gaan’.” Jashin, zo vat ik samen, wil verder radicaliseren.

Marina Litvinovitsj, de woordvoerster van Kasparov, juicht de wens tot vereniging van Jasjin toe. Zij spreekt vervolgens wel over vereniging op basis van het eigen Algemene Burger Front, de club van Kasparov. Voorts zegt zij dat “een vereniging op basis van democratische partijen in de huidige situatie te klein is. Wat nu nodig is, is een brede coalitie.” (Voor de club van Kasparov betekent dat concreet de nationaal bolsjewieken van Eduard Limonov, JM) Nemtsov zou Jasjin en de andere Jablotsjniki bij de SPS verwelkomen. Het is duidelijk dat een kwetsbare opstelling vanuit één van de ‘democratische’ kampen maar al te graag uitgebuit wordt door de anderen.

http://www.rg.ru/2007/12/17/yabloko.html

Rossiiskaja Gazeta bericht dat op 14 december ‘het bureau’ van de partij Jabloko besloten heeft de positie van Javlinskii pas ter discussie te stellen wanneer zijn termijn in juni 2008 verloopt. Ook is er geen beweging gemaakt in het steunen van of Nemtsov of Kasjanov als gemeenschappelijke democratische kandidaat. ‘Het bureau’ bestaat volgens de krant uit ongeveer 25 personen. Rossiiskaja Gazeta concludeert dat “de interne oppositie binnen de partij en de politieke discussie over een algehele samenkomst van democraten voor minimaal een half jaar geparalyseerd zijn.”

http://www.kommersant.ru/doc.aspx?DocsID=836519

Kommersant bericht dat de SPS in verband met de financiële moeilijkheden het hoofdkantoor heeft verkocht. Hoewel de partijleiding dit ontkent, denken bijna alle experts dat de geldproblemen en de tegenvallende resultaten bij de stembus te maken hebben met de keuze van Tsjoebais om de partij niet langer financieel en administratief (via werknemers van het elektriciteitsbedrijf RAO- UES, JM) te steunen. Tsjoebais zou deze keuze gemaakt hebben na een dringend verzoek van Poetin uitgesproken tijdens de Valdai conferentie.

Omdat de SPS minder dan 4% van de stemmen heeft gehaald krijgt de partij de inleg van 60 miljoen roebel (~1,7 miljoen euro, JM) niet terug. Daarnaast moeten partijen, die minder dan 2% van de stemmen gehaald hebben, hun vooraleerst gratis verstrekte zendtijd alsnog betalen. In 2003 was dit gemiddeld 30 miljoen roebel. Belykh denkt dat de kosten voor SPS oplopen tot 60 tot 90 miljoen roebel. Onafhankelijke experts schatten de totale campagne uitgaven op zo’n 400 miljoen roebel. Kommersant schrijft dat het team van accountants van de partij inmiddels voor het campagneteam van Kasjanov werken. Ook regionale partijleiders zouden van plan zijn over te stappen naar Kasjanov.

http://www.expert.ru/articles/2007/12/18/sps/
http://www.rg.ru/2007/12/18/sps-chubais.html

Op de SPS partijtop van 17 december zei Tsjoebais: “het lot van de SPS campagne was beslist, toen Poetin de beslissing nam om de lijst van Verenigd Rusland te leiden. De SPS kon vanaf dat moment slechts één strategie kiezen. Juist daarom was de grote nederlaag onvermijdelijk en dus geen morele nederlaag.”

Net als bij Jabloko klonk er ook binnen de SPS kritiek. De partijafdeling van de Moskou regio stelde voor om de partij te laten opgaan in een vernieuwde democratische partij. Niet alleen zou de huidige partijleiding moeten opstappen. Er zou ook afstand gedaan moeten worden van bestaande partijnaam en beeldmerken. Overigens zou dit initiatief vanuit SPS moeten plaatsvinden. “Jabloko kan je wat dat betreft vergeten,” zei Valerii Bakoenin op de partijtop. Zijn voorstel kreeg 23 van de 137 stemmen.

Lijsttrekker Belykh nam verantwoordelijkheid voor de in de campagne gemaakte fouten: ‘de niet plaatsgevonden vereniging met Jabloko’, ‘de verlate keuze voor een harde oppositionele positie’ en ‘onenigheid tussen de lokale campagnevoerders en de partijstaf’, en diende zijn ontslag in. Vervolgens gaf hij zijn visie voor de toekomst, volgens Rossiiskaja Gazeta ‘alsof zijn herverkiezing al gegarandeerd was’. “De SPS moet behouden blijven. We kunnen hen, die ons willen vernietigen, niet zo’n luxueus cadeau geven.” Belykh werd vervolgens herkozen als partijleider. Als presidentskandidaat koos men Nemtsov. Maria Gaidar, de dochter van, kreeg een plaats in de federale staf. Dit ging niet ten koste van anderen. De staf werd uitgebreid van 25 naar 34 personen.

http://www.gazeta.ru/news/lastnews/2007/12/26/n_1157465.shtml

Woensdag 26 december, negen dagen na zijn kandidaatstelling, gooide Nemtsov de handdoek in de ring. Hij roept tevens Kasjanov en Zjoeganov als enige overige ‘onafhankelijke’ kandidaten de presidentsrace te verlaten. “De uitkomst is immers al bekend. En onze deelname legitimeert deze farce.” Kasjanov en Zjoeganov zouden vier eisen moeten stellen: verplichte deelname aan verkiezingsdebatten voor alle kandidaten, evenredige zendtijd op de federale kanalen voor alle kandidaten, afschaffing van de zogenaamde stop-list - een lijst van personen die niet in politieke programma’s zouden mogen verschijnen - en een stop op het gebruik van administratieve middelen.

Kasjanov en Zjoeganov reageerden beiden dezelfde dag. Elk van hen zei de zorgen van Nemtsov te onderkennen. Het klimaat waarin ze campagne voeren zou nu nog net acceptabel zijn. Van terugtrekken is dus voorlopig nog geen sprake.

Cijfers Levada: Medvedev 79%, Zjoeganov 9%, Zjirinovskii 9%, Kasjanov 2%, Nemtsov 1%

Cijfers Medialogia: (aantal vermeldingen in pers) Medvedev 5259, Zjoeganov 1227, Nemtsov 1197, Zjirinovskii 1065, Kasjanov 884,

http://www.rg.ru/2007/12/21/pravie.html

Valerii Vyzjoetovitsj, politiek columnist bij Rossiiskaja Gazeta, zegt het volgende over de verwikkelingen binnen de SPS: “Alles herhaalt zich. Precies vier jaar terug na de parlementaire verkiezingen en aan de vooravond van de presidentverkiezingen, klonken er uit de mond van Nemtsov dezelfde plichtsbetrachtingen en hetzelfde edelmoedige zelfverwijt. Nemstov destijds: “De democratische beweging is failliet. Het is de dood of de gladiolen. Wanneer we niet bereid zijn tot een coalitie dan rest ons de vuilnisbest, het graf.” … Vyzjoetovitsj verwoordt zijn teleurstelling in de liberale partijen : “De samenleving heeft tenminste het recht op een aansprekende poging.”

Eén kritiekpunt betreft de partij zelf: “Terwijl de SPS publiekelijk optreedt als de beschermer van het midden- en kleinbedrijf en recentelijk ook de gepensioneerden, is het in feite een partij van het grote kapitaal. Het resultaat is een voortdurende discrepantie tussen ideologie en praktijk. Publiekelijk verkondigt de partij liberale waarden, maar het is erg moeilijk om vanuit het systeem de macht te bekritiseren. Het grote kapitaal eist van haar ondergeschikten dat zij de spelregels volgen. Geld aannemen van oligarchen en de macht bekritiseren wanneer het uitkomt, zo gedragen fatsoenlijke mensen zich niet. De kiezers merken deze innerlijke dubbelhartigheid van de SPS.”

Een tweede kritiekpunt geldt voor de ‘democratische’ beweging als geheel. “Een ander manco is dat de SPS vooral waarden verkondigt en geen doelen; een vernieuwing van de macht, een rijk land zonder armoede, vrijheid en gelijke kansen, de onschendbaarheid van het private eigendom, een ontwikkelde burgermaatschappij. Dit lijkt al snel een samenraapsel van bezweringen. Gelijke leuzen prijzen op de spandoeken van Jabloko en andere partijen in hetzelfde spectrum en leveren ook deze partijen geen ideologisch draagvlak op. Het declareren van een programma, gebaseerd op een abstracte democratische keuze zonder duidelijke eigentijdse doelen en methodes voor het bereiken van die doelen, laat zowel tegenstanders en voorstanders van het liberalisme mislukken.”

Column over politieke interesse onder bevolking

http://www.rg.ru/2007/12/11/radzichovsky-vybory.html

De column ‘gezond verstand’ van Leonid Radzichovskii in Rossiiskaja Gazeta begint met de observatie dat op verkiezingsavond 43% van de televisiekijkers naar de start van de nieuwe detective serie ‘liquidatie’ heeft gekeken. 16,5% koos voor het programma in het teken van de verkiezingen op het kanaal ORT en 8% keek naar het programma over de verkiezingen op NTV. Radzichovskii concludeert dat hoewel de opkomst hoog was, de interesse in de uitslag laag was: “Dit is echter noch goed, noch slecht. Het is gewoon normaal.”

“De hoge opkomst was wellicht het resultaat van het via de tv zenders verspreide beeld van een gevaar voor een revanche van de oligarchen. Toch beoordeelt bijna niemand van de 63% van de bevolking, die is gaan stemmen, de situatie als zo dramatisch. Men ziet de boodschappen wel, maar kiest er niet voor om aan dat spel deel te nemen. Men kiest voor een rustig land, een ‘burgervrede’. Er zijn geen onheilspellende oligarchische samenzweringen, geen interne vijanden. Er is geen vijfde colonne, die het land wil verdelen en niemand die het land terug naar de hel van de jaren ’90 wil drijven. Juist deze rust, deze stabiliteit wordt nu door de mensen gewaardeerd en daarom stemmen ze. En niet vanwege huivering van onrust en angst.”

“Het leven is beter geworden. De ratings van de besturende partijen groeien er lustig op los. Zo is het. Niet eenvoudig, maar heel eenvoudig. Daarom heeft men op 2 december gestemd en niet om gered te worden van oligarchische Amerikaanse heksen, die vanuit het duister van de jaren ’90 naar ons toe kruipen. Ik ben ervan overtuigd dat wanneer er geen finale met tromgeroffel was geweest, dat dat de uitkomst van de verkiezingen met geen procent zou hebben veranderd.”

“Onder de grote massa heerst helemaal geen apocalyptische stemming. De enigste groep, die door deze stemming is gegrepen, is een zeer klein agressief, recalcitrant deel van de samenleving, de sterk gepolitiseerde intelligentsia, zij, die in de oproep tot de strijd met de vijand het geknars van de zich aandienende dictatuur herkennen en met open ogen dromen over ‘raafjes’ en ‘werkkampen’.”

“De overgrote meerderheid leeft - in tegenstelling tot die totalitaire tijd - niet in een politieke maar in een economische wereld. Voor het eerst in de geschiedenis proeft - misschien niet de precieze meerderheid, maar - een groot deel van de massa aan de bekoringen van de consumptiemaatschappij. En niets kan hen daarvan afbrengen, geen ‘vijanden’, geen ‘grandioze plannen’.”

“De mensen zijn geïnteresseerd in hypotheken, auto’s, kuuroorden, investeringsfondsen, de wisselkoers van de roebel, een goede school voor hun dochter en een nertsmantel voor hun vrouw. En zelfs een tv serie (de nieuwe detective serie ‘liquidatie’ uit de inleiding, JM) interesseert hen meer dan de verkiezingsuitslag. “
“Het zijn de normale interesses van de normale Europese burger. Dit zijn de mensen, die op Verenigd Rusland stemmen. Een partij waarbij zij geen ideologie zoeken, noch uitzonderlijke verwachtingen, noch de redding van verschrikkelijke angsten: een conservatieve partij. Het gaat zoals het gaat en over het algemeen bevalt het. En dat is alles.”

“In het Rusland van vandaag heerst er - bijna voor het eerst - eensgezindheid, niet op basis van staatsapocalyptiek of staatsverheerlijking, maar normaal consumptiegedrag. Een eensgezindheid van kleine consumptiewaarden. Iets wat de mensen meer waard is dan tromgeroffel, pauken en vaandels van verschillende kleuren.”

“De vreedzame consumptiemaatschappij is nog lang geen burgermaatschappij, maar ook zeker niet meer een totalitaire maatschappij. “

Wetenschappers RAN over relatie Rusland - EU

http://www.rg.ru/2007/12/12/es-experty.html

Rossiiskaja Gazeta interviewt twee wetenschappers van het RAN over de verhoudingen tussen Europa en Rusland en het ontbreken van een gemeenschappelijke strategie voor samenwerking. Valentin Fedorov en Nikolai Sjmelev noemen twee sociaal-politieke vraagstukken waarbij Europa en Rusland in een verschillende richting bewegen.

(1) In de EU raken nationale overheden hun volmachten kwijt. Dit gebeurt enerzijds via decentralisatie in elk land van de EU afzonderlijk en anderzijds via de overdracht van volmachten aan Brussel. In Rusland wordt de verticale macht (van de nationale overheid, JM) juist ‘geperfectioneerd’. Volgens beide heren is deze politieke structuur, onafhankelijk van een concreet regime , inherent aan Rusland vanwege het enorme territorium en de lokale verschillen in de aanwezigheid van grondstoffen.

(2) In Europa veroorzaken de demografische cijfers en de noodzaak van immigratie die daaruit volgt interne spanningen tussen autochtone en allochtone bevolkingsgroepen. Het gaat , in mijn woorden, om de integratie van eerste en tweede generatie nieuwkomers. De natie zelf is echter een constante. Daarentegen is Rusland als erfgenaam van de Sovjet-Unie geen natiestaat waar etnische en geografische grenzen overeenkomen. De Russische Federatie kent van oudsher veel verschillende nationaliteiten binnen de eigen landsgrenzen en sinds het uiteenvallen van de Sovjet Unie ook een grote etnisch Russische diaspora in andere landen. De dimensies van het nationale vraagstuk liggen daarom anders.

Daarnaast zijn de lessen van het uiteenvallen van de Sovjet Unie nog vers en blijft de lading van separatisme inherent aan de multi-etnische Russische Federatie. “En vanuit het westen en de EU kunnen we niet anders verwachten dan de aanmoediging van die centrifugale (separatistische, JM) drang,” zeggen beide heren.

Beide vraagstukken; centralisatie/decentralisatie en multiculturaliteit en de natiestaat, zijn in deze tijd essentieel in zowel Rusland als de EU. De discours en de sociaal-politieke vector bewegen zich echter in een andere richting: “De EU en Rusland bevinden zich op andere oevers.”. .. “Er is geen enkel houvast voor een gezamenlijke strategie op deze punten. “

Een andere factor die bijdraagt aan het onbegrip is dat Europa ‘integratie’ (in dit geval van lidstaten en niet bevolkingsgroepen, JM) heeft gekozen als de vector voor het buitenlandse beleid. Dit is volgens beide heren een vorm van egocentrisme: “Zich isolerend van de globalisering, praktiseert de EU een zuivere vorm van regionalisme waarbij het haar partners de eigen voorwaarden van dialoog oplegt. Rusland is een waarnemer aan de zijlijn, geen deelnemer aan dit proces. Dit is - los van de vraag of dat goed of slecht is - een simpele constatering ,” aldus de wetenschappers.

Er zijn ook zaken die ons binden: “Het is niet nodig de wederzijdse afhankelijkheid en de wederzijdse interesse in elkaar te ontkennen. Deze is te vinden in andere sectoren: olie, gas, op wetenschap gestoelde goederen, ecologie, klimaat, veiligheid, cultuur, toerisme en uiteindelijk ook het Christendom. Dit moeten we niet alleen niet ontkennen, maar ook op allerlei wijzen propaganderen, cultiveren en koesteren, om zo de hierboven genoemde niet-compatibele, organische processen te compenseren. “

Over het buitenlandse beleid van Rusland: “Rusland doet zichzelf een groot voordeel met een ‘multivectoraal’ buitenlands beleid. Met een breed geopend raam richting het andere buitenland (bijv. China, JM) dwingt Rusland Europa om te concurreren voor de aandacht van Rusland. Dat de EU nog niet gewend is aan deze situatie blijkt uit de afkeurende houding ten opzichte van de start van de bouw van Russische pijpleidingen naar het Oosten. Europa is al lange tijd gewend aan het idee dat het een voorrecht heeft op onze grondstoffen. Terwijl de EU het belang van de diversificatie van energieleveranciers verkondigt, spreekt de EU zich tegelijkertijd uit tegen de diversificatie van Rusland’s energieconsumenten.”

De wetenschappers wijzen ook op de verschillende houdingen , die landen binnen de EU ten aanzien van Rusland hebben: Sommigen ervaren een ‘bijna soevereine angst’ voor Rusland en hopen op ‘de correctie’ van Rusland. Anderen roepen op Rusland niet in de armen van China te drijven. Een derde groep preekt een nieuwe fase van oostpolitiek: toenadering door middel van verstrengeling.

Naast het bestaande onbegrip zien Fedorov en Sjmelev nog een probleem voor de toekomst: “Wanneer Rusland in staat is de overstap te maken naar een innovatieve economie, wordt het een concurrent voor traditioneel Europese sectoren: machinebouw, informatietechnologie, toegepaste wetenschap etc. Dan vervalt de complementariteit van Rusland’s grondstoffen en de economieën van de EU lidstaten. Terwijl Rusland nu beschuldigt wordt van chantage door middel van energieleveranties, kunnen we binnenkort tegenacties verwachten zoals het beperken van toegang tot de markt van op wetenschap gestoelde goederen.”