Kommersant: 'Er was protest'

13/03/2007
http://www.kommersant.ru/k-vlast/get_page.asp?Doc ID=748915 (betaalde site)

In Sint Petersburg werd op 3 maart 'de mars van hen die niet akkoord gaan' gehouden (voorts mars, JM), georganiseerd door een coalitie van oppositiegroeperingen 'een ander Rusland'. Eén van de belangrijkste resultaten van de mars is de doorbraak van de oppositievoerders op de federale televisie.

Aan de oppositiemars in Sint Petersburg namen ongeveer 5000 mensen deel. Zij liepen over de Nevskii Prospekt, doorbraken de omsingeling van de ME (OMON)en scandeerden anti-Poetin leuzen. Tijdens de actie werden meer dan 100 demonstranten geslagen en aangehouden, inclusief de leider van de nationaal bolsjewieken Eduard Limonov en raadslid van de stad Sint Petersburg Sergei Goeljajev. De organisatoren van de mars, waaronder de leider van het Verenigd Burgerfront Garry Kasparov en de leider van de democratische volkspartij Mikhail Kasjanov spraken over het kolossale succes van de actie. Het belangrijkste resultaat was volgens hen dat mensen van verschillende leeftijden en sociale milieus hun angst voor de overheid hebben overwonnen.

De demonstratie in Sint Petersburg verschilt van de eerdere demonstratie in Moskou op 16 december 2006, niet alleen in het aantal deelnemers (in december liepen 3000 mensen mee) en de activiteit van de deelnemers (tijdens de demonstratie in Moskou kozen de oppositievoerders er niet voor om het cordon van de politie te doorbreken), maar vooral in de wijze waarop de federale televisie over de gebeurtenissen berichtte. Vroeger werden Kasparov, Kasjanov en Limonov niet in beeld gebracht. Dit keer kozen de kanalen echter voor een andere tactiek. Ze informeerden het publiek over de acties van de oppositievoerders, maar berichten daarnaast op populaire wijze over hun anti-volkse houding.

In juli 2006, toen er in Moskou het forum 'een ander Rusland' werd gehouden sprak geen van de drie belangrijkste tv kanalen (kanaal 1, Rossia en NTV)ook maar een woord over de conferentie. Het directiehoofd voor informatieve programma's van kanaal 1, Kirill Klejmenov, vertelde toen aan onze krant: 'Er is een zware concurrentie tussen de verschillende materialen. Er zijn voor ons meer actuele, spraakmakende en interessante thema's dan het forum 'een ander Rusland'. ' De kanalen Rossia en NTV konden hun beweegredenen voor het niet uitzenden van de oppositievoerders niet verhelderen. Of the record, echter, erkenden correspondenten van NTV dat het onderwerp 'een ander Rusland' niet in beeld werd gebracht op instructie van directeur Vladimir Koelistikova.

Ook op de 24 uur nieuwszender Vesti 24(dat net als Rossia behoort tot het mediaconsortium van de overheid) werd de conferentie 'een ander Rusland' niet vertoond. De hoofdredacteur Dmitri Mednikov vertelde onze krant laconiek: 'Wij vinden het forum als politieke gebeurtenis niet belangrijk genoeg om te laten zien. Mednikov volgde duidelijk de lijn van zijn leidinggevende Oleg Dobrodejev ( van het mediaconsortium van de overheid) die in juni in een interview met Kommersant zei dat Garry Kasparov en Vladimir Ryzjkov (Doema-lid voor republikeinse partij) absoluut geen plaats hebben in het Russische politieke bestel. En de rol van ex-premier Kasjanov, zo zei Dobrodejev is zeer, zeer klein.

De eerste tekenen van een nieuwe koers deden zich aan in december toen berichten van de eerste mars onverwacht verschenen op niet alleen NTV maar ook beide staatskanalen: Kanaal 1 en Rossia. Het moet gezegd worden dat dit met name korte onder in het beeld lopende tekstberichten waren en dat de inhoud van de berichtgeving leugenachtig was. Zo zei de nieuwslezer van het toonaangevende programma Vremja, Jekatarina Andrejeva, dat er van een mars geen sprake was en dat de organisatoren slechts een bijeenkomst wilden organiseren. Dit terwijl het een feit is dat de lokale overheid de mars als zodanig verboden had. De nieuwslezer van 'nieuws van de week' van Rossia omschreef de situatie iets preciezer: op last van de lokale overheid werd in plaats van een mars een bijeenkomst gehouden.

In maart veranderde de situatie kardinaal. Berichten over de mars no2 verschenen op alle federale kanalen. De algemene toon was kritisch, maar de tekst die werd voorgelezen correspondeerde niet geheel met de beelden. De woorden bijvoorbeeld over kleine schermutselingen met de politie, die reageerden op provocaties, werden vergezeld door beelden waarop de ME de demonstranten te lijf ging, hen met de wapenstok keelden en over het asfalt sleurden.

De leiders van 'een ander Rusland' waren ook op de beelden te zien en hoewel de naam Kasparov door het kanaal Rossia groot in beeld werd gebracht, werd zijn naam niet genoemd door de nieuwslezer. Kasjanov werd wel genoemd, maar zonder voornaam of vermelding van zijn ex-premierschap . De nieuwslezers vermeden de gebruikelijke omschrijvingen als marginalen en provocateurs. De nieuwslezer van 'nieuws van de week' Andrei Kondrasjov noemde niet alleen het officiële aantal deelnemers aan de mars (meer dan 2000), maar ook de schatting van de organisatoren (meer dan 15000).

De organisatoren aan het woord
De organisatoren verwelkomen het tonen van de demonstratie op de federale kanalen als een doorbraak in de informatieblokkade. Het komt volgens hen alleen omdat de overheid niet voorbereid was op een demonstratie van dergelijke schaal.

'Ik denk dat de beslissing van de kanalen om de mars te tonen spontaan was, 'zegt Marina Litvinovitsj, een raadgever van Kasparov. Vanuit de positie van het Kremlin is de keuze om te zwijgen over dergelijke gebeurtenissen begrijpelijk. Maar nu besloten ze, klaarblijkelijk, dat het niet tonen van de mars averechts zou werken: In het land gaan geruchten. Men zegt dat er een massale opstand tegen de overheid is geweest, dat de ME als beesten te keer ging en dat er vele gewonden en gearresteerden zijn. Litvinovitsj is ook van mening dat de federale overheid inziet dat de mars niet bestond uit een groep provocateurs, maar gewone inwoners van Petersburg die ontevreden zijn met het regime en dat het geheel negeren van hun positie niet ongevaarlijk is.

Kasparov zelf is er van overtuigd dat de overheid van plan was om alles te verzwijgen maar dat de demonstratie daar te groot voor bleek te zijn. 'Zelf de ons onvriendelijk gezinde pers probeert te begrijpen wat er gebeurd is', onderstreept Kasparov. Dat de beelden vergezeld werden van negatieve commentaren verontrust de oppositievoeders niet . 'Beeld heeft meer impact dan tekst' Het is de kijkers immers snel duidelijk dat het niet gaat om 500 demonstranten, zoals men zegt, maar enkele duizenden.

Het is waar wat de oppositievoerders zeggen, maar het beeld werkt soms ook tegen hen. Tijdens de mars in Petersburg ving de camera het beeld van een spandoek: 'Berezovskii, wij zijn met jou', wat de mogelijkheid gaf aan de gouverneur van Sint Petersburg Valentina Matvienko om meteen te verkondigen dat de demonstratie was georganiseerd met geld van de in ongenade gevallen oligarch.

'Het tonen van gekochte provocateurs is een traditie geworden', klaagt Marina Litvinovitsj. 'De federale kanalen hebben het jaloersmakende geluk om elke keer, zelfs in een demonstratie van duizenden, die mensen te vinden die een provocatie voorbereiden. Wellicht worden de provocaties en het op beeld leggen van hen vanuit dezelfde plek georganiseerd.'

Daarnaast wezen de oppositievoerders erop dat de tv kanalen de mars op verschillende wijzen in beeld brachten. Bij de partij van Kasjanov wijzen ze erop dat NTV en Rossia hun leider in beeld brachten maar Kanaal 1 niet. 'Terwijl op het minder gecensureerde euronews onze mars nieuwsitem nummer één was, berichtte NTV slechts vlak voor het einde van het programma over onze actie.

Wat zeggen de tv kanalen?
Op vragen van Kommersant bevestigen de medewerkers van de federale tv kanalen dat het niet gaat om een toevallige afwijking van normen maar om een substantiële verandering in de informatiepolitiek ten opzichte van de oppositie. Maar, zo zijn ze van mening, dit heeft niet zo zeer te maken met een plotselinge liberalisatie van denkbeelden binnen de presidentiële administratie, waar elke vrijdag een vergadering plaatsvindt waarin de directeuren van de zender instructies krijgen over wat en hoe te laten zien. Onze bronnen denken dat er in het Kremlin eenvoudigweg geen centraal centrum is voor het nemen van beslissingen.

De televisiemakers zeggen dat een deel van de presidentiële omgeving vindt dat het niet nodig is om de oppositie ooit te vertonen. (Misschien zijn de meeste reportages over de mars daarom niet langer dan 40 seconden.) Een ander vleugel van de administratie denkt dat het vandaag de dag achterhouden van informatie onmogelijk is omdat er radio, kranten en het internet zijn. Daarom moet de oppositie wel getoond worden. Maar tegelijk is deze vleugel er van overtuigd dat de informatie zo gegeven moet worden dat het de kijker absoluut duidelijk wordt dat 'een dergelijke vorm van oppositie geen enkel nut heeft'.

Onze bronnen binnen de televisiezenders zijn van mening dat een nieuwe periode van glasnost op de televisie verband houdt met veranderingen binnen de presidentiële kringen. Zo erkent één van de tv-journalisten dat tot een jaar terug iedereen er van overtuigd was dat het nieuws snel zou worden teruggebracht tot het voorlezen van circulaties uit het Kremlin. 'Het lijkt er op dat deze negatieve verwachtingen niet uitkomen en dat het nu helemaal zo slecht nog niet is', vertelt een bekende journalist die voor één van de federale kanalen het nieuws verzorgd. 'We kunnen nu bijna alles laten zien en er zijn bijna geen beperkingen', bevestigt een collega van een ander kanaal. Wanneer we vroeger tijdens een korte briefing vroegen: 'Hoe moeten we dit berichten? Kunnen we het brengen?' Dan kregen we het antwoord: 'Dat besluiten we morgen'. ( dat betekende dat ze 'daar' om raad richtlijnen moesten vragen) Nu krijgen we als antwoord: 'Doe het als het wilt. En wanneer je het niet wilt, doe het dan niet.' Een andere bron is zelfs van mening dat de staatskanalen zichzelf meer vrijheid kunnen veroorloven, maar dat de journalisten 'zichzelf beperken door een inertie van zelfcensuur, waarvan het zeer moeilijk is om afstand te nemen.'

Het resultaat van onze gesprekken met alle drie de federale kanalen wijst op het volgende: Het Kremlin weet de laatste tijd niet goed hoe het over sommige gebeurtenissen wil berichten. En onder deze voorwaarden, zo zeggen de televisiemakers, is het werk bij de staatskanalen toch makkelijker. Het belangrijkste is dat het de mogelijk geeft om gedeeltelijk de eer redden. 'Wanneer we op de televisie over de oppositie te berichten laten we zien dat we niet dom zijn en laten we zien dat er niet niets is. De vermindering van de controle helpt ons om deze balans te bewaren.'

Ekspert: 'Het is ons land'

12/03/2007
http://www.expert.ru/printissues/expert/2007/10/eto_nasha_strana/

'De mars van hen die niet akkoord gaan' (voorts mars , JM)is een serieuze gebeurtenis in het maatschappelijke en politieke leven van ons land. En absoluut niet alleen omdat de gebeurtenis gemarkeerd werd door harde botsingen tussen demonstranten en politie. De mars liet zien dat de ontevredenheid niet het lot is van een handvol marginalen en dat het onmogelijk is om geen aandacht aan deze ontevredenheid te schenken.

Aan de vooravond van de mars in Sint Petersburg was de meerderheid van de analisten het er over eens dat er niets bijzonders te verwachten was. Op zijn best komt er duizend man. Ze waaien wat met vlaggen, luisteren naar de opruiende toespraken van Kasparov en Kasjanov, propaganderen leuzen tegen Poetin en Matvienko (gouverneur van Sint Petersburg, JM) en gaan vervolgens weer naar huis. De analisten spraken rationele woorden; Kasparov en kornuiten zijn een marginale groep, zonder enkele populariteit. Ze vergisten zich echter.

Marginale oppositie
De coalitie 'een nader Rusland' werd vorige zomer gesmeed uit een reeks niet tot het systeem behorende figuren, van Mikhail Kasjanov en Vladimir Ryzjkov tot Viktor Anpilov en Eduard Limonov. Zij wisten zich echter gedurende het half jaar van hun bestaan niet om te vormen in een serieuze politieke kracht op het federale niveau. Op dit moment blijft coalitie hangen op het punt van een naamsverandering in 'comité 2008'of 'verenigd burgerfront', te meer omdat Garry Kasparov, die beide laatstgenoemde organisaties leidt, zeer snel de feitelijke leider en het gezicht werd van 'een ander Rusland'.
In dit half jaar was het enigste succes van de beweging 'de mars van hen die niet akkoord gaan': een grote demonstratie met deelname van alle groepen binnen de coalitie, zonder concrete leuzen, behalve dan de strofe 'het wordt gezellig en verschrikkelijk' uit een lied van de punkband 'Tsjernyi Loekitsj '. Daarnaast waren er de eindeloze vergaderingen van de coördinatieve raad waarvan het belangrijkste resultaat de vrijwillige aftochten van Vladimir Ryzhkov en Irina Chakamada waren.

Tijdens de eerste mars in Moskou was het overigens noch gezellig, noch verschrikkelijk. Er werd geen toestemming verleent om over de Tverskaja straat te lopen en tijdens de bijeenkomst bij het standbeeld van Majakovskii, doorbraken 'zij die niet akkoord gaan' symbolisch het cordon van de ME aan de kant van de Brest straat en gingen vervolgens vreedzaam naar huis. De nutteloosheid van de Moskouse actie en de disproportionaliteit tussen de daadwerkelijke gebeurtenissen en het lawaai van de pr-campagne, maakten het de pro-kremlin pers (inclusief de federale tv kanalen) eenvoudig om tegen hun gewoonte in de gebeurtenis gedetailleerd te vertonen, om willens de inhoudsloze toespraken van orators en de hulpeloosheid van de leiders van de coalitie belachelijk te maken. Met name Mikhail Kasjanov sloeg een flater. Hij rekende er niet op dat zijn deelnemers het cordon aan de Brest straat zouden doorbreken, en had de mars al verlaten.

Het meest opvallende aspect van de mars in de hoofdstad was de houding van de overheid. De veiligheidsmaatregelen overtroffen zelfs die van de potentieel veel gevaarlijkere 'Russische mars' van 4 november. Boven het plein cirkelde een politiehelikopter en het aantal ME-agenten rondom het plein was ongeveer even groot als het aantal demonstranten. Deze voorzorgsmaatregelen waren de voornaamste bron van trots voor de organisatoren van de demonstratie. De conclusie 'ze zijn bang voor ons' kwam terug in elk commentaar van de leiders van 'een ander Rusland' en het was moeilijk daar iets tegen in te brengen. Wanneer er zo veel politie was, dan moet de overheid wel waarachtig bang voor ze zijn.

De gesprekken over de politiehelikopter en de ME'ers met beangstigende helmen duurden trouwens niet langer dan een dag of twee. De wetten van de media zijn hard. 'Een ander Rusland' moest op zoek naar ander methodes om steun onder de bevolking te krijgen. De collega-concurrenten van 'een ander Rusland', de DPNI (beweging tegen illegale immigratie, JM) erg sterk optredend tijdens de Russische mars van 4 november , besloten om aan het eind van januari nog een Russische mars te organiseren in Moskou met als thema: politieke gevangenen. ( overigens niet het type politieke gevangene waarvoor westerse mensenrechtenactivisten zich inzetten, maar eerder slachtoffers van het politiekcorrecte multiculturele regime dat het Russische volk onderdrukt, JM) De Russische mars no2 mislukte volledig. Zowel de deelnemers als het aantal politieagenten was minstens tien maal kleiner dan op 4 november. De pers negeerde de gebeurtenis en niet vanwege censuur.
'Een ander Rusland' koos een andere route voor de ontwikkeling van haar demonstratiepolitiek. Een herhaling van de mars in Moskou was duidelijk nutteloos. Bij een tweede keer zou er weinig volk de straat op gaan om nogmaals naar dezelfde toespraken te luisteren. 'De mars van hen die niet akkoord gaan' kon beter op tour door de provincie.

De stad van hen die niet akkoord gaan
Voor het maken van een keus voor de locatie van de tweede mars werden er aanvankelijke enkele steden bekeken, waaronder Soergoet. Mogelijk marcheren zij die niet akkoord gaan vroeg of laat naar Soergoet maar de tweede stad na Moskou werd Sint Petersburg.

Naast de traditionele redenen, de één na grootste stad van het land en de rijke (rijker zelfs dan in Moskou) traditie van de democratische beweging, etc.. , waren er nog enkele omstandigheden die de mars tot nut waren. Ten eerste, werden er in de stad op 11 maart regionale verkiezingen gehouden, een gebeurtenis die op zichzelf de betrokkenheid van de burger bij de politiek vergroot. Ten tweede, werd de traditioneel in Petersburg populaire partij Jabloko van de kieslijst gehaald op grond van twijfelachtige gronden (vervalsing van handtekeningen). En ten derde is de gouverneur Valentina Matvieko in vredestijd al niet echt populair en maakt de stad op dit moment een fase door waarin men zeer ontevreden is over haar.

De formele reden voor de gegroeide ontevredenheid is de lobby van de gouverneur voor de bouw van een 300 meter hoge wolkenkrabber Gazprom City aan de oever van de Ochta, tegenover het Smolnyi klooster. De bouw van het Gazprom kantoor stelt zij voor om uit het budget van de stad te betalen. De belastingen die door Gazprom aan het budget van de stad Petersburg worden betaald levert de stad 14 miljard roebel op, waarvan er 7 miljard wordt uitgegeven aan de bouw van Gazprom City en een nieuw stadion voor voetbalclub Zenit. Valentina Matvienko verbergt haar blijheid niet. Ze zegt zelfs een standbeeld op te willen richten voor Aleksei Miller (de baas van Gazprom, JM) op de plaats van het standbeeld van Sergei Kirov, dat het stadsbestuur van plan is te verwijderen.

De meerderheid van de Petersburgers reageert, ondanks het perspectief van de naar het hoofd stijgende rijkdom , sceptisch, vooral omdat deze rijkdom voor de eenvoudige burger neer komt op prijsstijgingen en omdat de Peterburgers de historische aanblik van hun stad waarderen en het stadsbestuur zich daar al lang op Loezjkov –achtige wijze (burgemeester van Moskou, JM) mee bemoeit. 'Ze verstoren de Nevskii Prospekt met nieuwe bouwplannen',zegt de Peterburgse schrijver Pavel Smoljak. 'Ze vernielden eerst één huis en vervolgens het hele blok op de hoek van Nevskii en de Vosstanija straat. Aan de Ligovskii prospekt hebben ze een huis tegenover de concertzaal Oktober weggehaald. Er zijn nog andere voorbeelden. De mensen zijn er niet blij mee. '

De leuze van de Pieterse mars, 'Het is onze stad', kreeg duidelijk om deze reden veel meer bijval dan de Moskouse leuze: 'Het wordt gezellig en verschrikkelijk'.

Het is onze stad
In het begin was alles zo als in Moskou. De organisatoren hadden een marsroute aangevraagd van de concertzaal Oktober tot aan het Smolnyi klooster ( plaats van het stadhuis, JM). Het stadsbestuur verleende hiervoor geen toestemming en stelde een bijeenkomst voor op het plein van Lenin nabij het Finland station. Maar waar in Moskou 'een ander Rusland' de voorwaarden van de lokale overheid accepteerde, verzamelden de Pieterse 'zij die niet akkoord gaan' zich, ondanks het verbod, toch bij de concertzaal Oktober, op het voorwendsel dat iedereen de aankondiging had gelezen waarin stond geschreven dat de concertzaal het startpunt van de mars zou zijn.

Trouwens de overheid gedroeg zich ook niet op zijn Moskous. Terwijl in Moskou de mars eenvoudigweg genegeerd was, werd er in Petersburg om één of ander reden een behoorlijk ruwe counterpropaganda campagne gevoerd. Informatieboodschappen, die het afraden om naar de mars te gaan, werden luid afgespeeld op de roltrappen van de metrostations en droegen bij aan de populariteit van de demonstratie. Deze reclame was overigens niet de beslissende factor voor de onverwacht hoge opkomst.

Garry Kasparov beschreef de gebeurtenissen op de radio Echo Moskvy als volgt: 'Toen een eerste colonne van ongeveer 300 mensen doorbrak naar de Nevskii Prospekt en er ongeveer duizend achterbleven op het Vosstanija plein werd er daar een geïmproviseerde bijeenkomst gehouden. Vervolgens, na de beëindiging van de bijeenkomst, begonnen de mensen op plein, al iets meer dan duizend te bewegen. Eerst wilden we naar de Ligovskii Prospekt, maar vervolgens keerden we om naar Nevskii en daar gebeurde het bijna ongeloofwaardige . In een tiental minuten werd deze colonne enkele malen groter in aantal. Tienduizend is te veel, denk ik, maar er waren wel 5 duizend mensen op Nevskii.

Met andere woorden een standaard demonstratie (niet meer dan duizend deelnemers) veranderde vanuit zichzelf in een massale tocht. In Moskou zijn we dat al lang niet meer gewend, maar in Petersburg bleek het zo te zijn dat gewone voorbijgangers zich bij de demonstranten aansloten . Het was voor hen voldoende de leuze 'het is onze stad' te horen. De actieve protesthouding van één ander Rusland' verenigde zich met de passieve protestgevoelens onder de burgers.

Vervolgens braken de demonstranten door het cordon van de ME halverwege Nevskii en ontstonden er schermutselingen met de politie. Onder de slachtoffers bevond zich een raadslid van de stad Sergei Goeljajev, onder de gearresteerden Eduard Limonov. Foto's en filmbeelden van de mars werden luttele uren na het einde van de demonstratie verspreid over het internet. Het beeld hoe de demonstranten tegenstand boden aan de ME-agenten in volle uitrusting zag er erg indrukwekkend uit. Een beetje zorgelijk was het grote aantal kinderen (ouders hadden hun kinderen meegenomen op oproep van de organisatoren) en ook de groepen gepensioneerden, die de ME in de eerste gelederen bestormden. Al het zichtbare, echter, kon moeilijk omschreven worden als de acties van de politie tegen een handvol provocateurs.

Een laatste detail was de berichtgeving van de mars op de federale tv kanalen. De hele eerste helft van 3 maart zwegen ze over de gebeurtenissen, hoewel ze heel gedetailleerd de analoge gebeurtenissen in Kopenhagen lieten zien, waar de politie vocht met de beschermers van een clubhuis voor jongeren. In de avond spraken de nieuwslezers uiteindelijk toch over de mars in Sint Petersburg, hoewel in verband met de rellen in Kopenhagen. <>

Ook Valentina Matvienko sprak over provocateurs. Ze zei dat de politie slechts hen uiteendreef die met twee wagons uit Moskou gekomen waren. (De organisatoren waren met een groep journalisten met de trein uit Moskou gereisd.) Ook uitte zij zich boos uit jegens de burgers die aan de mars hadden deelgenomen en de confrontatie hadden gezocht met de wapenstok van de ME.

Provocateurs en 'zij die niet akkoord gaan'
De gebeurtenissen in Sint Petersburg waren niet het resultaat van de intriges van marginalen en provocateurs. De handelingen van de organisatoren zelf kunnen, wellicht, gecategoriseerd worden als politieke provocatie. Voor hen geldt de regel, hoe schandaliger de gebeurtenis, hoe beter. Vandaar weigerden ze de optie om een bijeenkomst rond het Finland station te houden, daarom hadden ze opgeroepen om net kinderen te komen en daarom stonden de gepensioneerden vooraan in de eerste gelederen. Maar de kaders van indrukwekkende furieuze gepensioneerden met vertrokken gezichten die zich op de ME wierpen, of demonstranten met spandoeken 'Berezovskii, wij zijn met jou' en zelfs de strijdmakkers van de nationaal bolsjewieken zijn een slechte afspiegeling van de deelnemers aan de mars. De meerderheid van de demonstranten bestond uit de meest gewone Peterburgers. Zij, die werken en geld verdienen. Zij die in de stad wonen en van plan zijn dat nog lang te doen. Veel van de demonstranten en hun sympathisanten hebben helemaal geen radicale houding ten opzichte van de staat en de regering. Zeer veel van de door ons ondervraagde deelnemers hebben op Poetin gestemd en zijn nog steeds loyaal aan de president, ( zonder al te veel enthousiasme, natuurlijk) en nog meer loyaal aan de Russische staat.

Deze loyaliteit neemt echter niet het hoge niveau van ontevredenheid weg. 'Zij doen wat daar boven, besturen geldstromen, beslissen iets, zoeken een goed plekje voor zichzelf. En wij burgers, het lijkt alsof we er niet zijn', zo verklaarden vele van 'hen die niet akkoord gaan' hun deelname aan de mars. Trouwens, wanneer de middenklasse (lezerspubliek van Ekspert, JM) zegt dat de overheid leunt op de pensioengerechtigden en andere mensen rond het bestaansniveau, hen voortdurend cadeautjes toewerpend, dan hebben deze mensen zelf een hele andere mening. Men zegt op de televisie dat de salarissen en pensioenen stijgen, maar in de realiteit neemt hun koopkracht alleen maar af. ( in Petersburg worden de lokale vormen van extra inkomenssteun aan de lopende band afgeschaft) Een van de meest gehoorde verwijten naar Matvienko is dat ze voortdurend praat over het aantrekken van geld voor de stad, maar dat dit voor de bewoners niets oplevert behalve een stijging van de prijzen.

Het hoge niveau van ontevredenheid is overigens niet alleen een kenmerk van Petersburg. De laatste tijd merken verschillende sociologen in verschillende regio's een groei van ontevredenheid, en trouwens ook onder de meer succesvollere lagen van de bevolking. Er was euforie door de groei van de salarissen en groei van mogelijkheden, de mensen raakten gewend aan een bepaalde levensstandaard, hun verwachtingen en zelfbewustzijn nemen toe. Door de mate van groei worden snel de grenzen van het mogelijke ontdekt. Het openen van een nieuw bedrijfje, zelfs niet zo groot, is bijna onmogelijk. (vanwege de bureaucratie, de monopolisten en de grote hoeveelheid olie-geld in het land). De salarissen, zelfs de hoge , verzekeren niet langer een waardige levenskwaliteit. 'Begrijp dat niet alles om geld draait', zei één van de deelnemers aan de mars. Ik verdien bijvoorbeeld al meer dan mijn collega's in Europa, maar als ik daar kom zie ik dat ze beter leven. Ze hebben een beter geregeld leven en meer mogelijkheden. Voor minder geld kopen ze producten van een hogere kwaliteit. Ze staan niet voortdurend in de file. Deze alledaagse ongeregeldheid hoopt zich op in het sociale bewustzijn en doet een ontevredenheid toenemen, waar geen politieke uitweg voor is. 'Het is alsof we er niet zijn'. Vandaag geld deze zin voor bijna alle lagen van onze bevolking.

De ontevredenheid is nog steeds principieel niet revolutionair. De kaders die op indrukwekkende wijze door het ME cordon heen drongen inspireren lang niet allen van 'hen die niet akkoord gaan'. En het gaat niet om angst voor de wapenstok van de ME. Het is zelfs omgekeerd. De door de politie veroorzaakte irritatie wekte juist de agressiviteit van de menigte op. De meerderheid van de mensen kan en wil zich niet associëren met een dergelijke wijze van protest. Ondanks de ontevredenheid wil de middenklasse het minst van alles dat het 'gezellig en verschrikkelijk' wordt. Men wil geen ordeloosheid en revolutie. Ook wil men geen deel hebben aan vreemde spelletjes, vreemde gevechten om de macht ( daarom staat een groot deel van de samenleving afwijzend tegenover het Oekraïense Maidan. En overigens dachten ook vele van de deelnemers aan de mars zo)

De loyaliteit en de afkeer van een revolutie van 'hen die niet akkoord gaan' mag echter niet misbruikt worden. Niet langer mag er uit de loyaliteit en de afkeer van revolutie de conclusie getrokken worden dat er met deze mensen geen rekening gehouden hoeft te worden, 'alsof ze er niet zijn'. De mars in Petersburg heeft aangetoond het passieve niet akkoord gaan onder bepaalde omstandigheden zeer snel kan omslaan in actieve actie.