4/9/07

De bescherming van Loekin

04/04/2007
http://www.rg.ru/2007/04/04/lukin.html


De door de president geautoriseerde ombudsman voor mensenrechten in Rusland noemt de kloof tussen armoede en rijkdom een alarmerend signaal voor de overheid en de maatschappij. Gisteren (3 april 2007) presenteerde Vladimir Loekin zijn jaarlijkse rapport over 2006 aan de Vladimir Poetin.

Het rapport stelt dat het overheidsbeleid in de sfeer van de versteviging van sociaaleconomische rechten van de burgers in vergelijking met voorgaande jaren een duidelijkere positieve dynamiek heeft aangenomen. Deze politiek wordt in het bijzonder vorm gegeven door de start van een reeks belangrijke nationale projecten (gezondheidszorg, onderwijs, huisvesting, ontwikkeling van landbouw) Over het geheel gezien moet de situatie van mensenrechten echter als onbevredigend gekarakteriseerd worden. Hoe dit komt bespreekt Vladimir Loekin in een interview met Rossiiskaja Gazeta.

RG: Wat is er in 2006 gebeurd waardoor u de mensenrechtencondities in deze periode als falend omschrijft?

VL: Er is, God zij dank, niets buitengewoons gebeurd. Het oordeel 'falend', dat u noemt, was ook aanwezig in de twee voorgaande rapporten. Op de vraag waarom heb ik een eenvoudig antwoord: In een land waarin de mensenrechten op een normaal waardig bestaan onvoldoende gerespecteerd worden, kan er geen andere conclusie getrokken worden. Er bestaat een enorme kloof tussen armoede en rijkdom. De toegang tot gratis onderwijs vernauwd. De rechtsbescherming van burgers is niet goed geregeld. De rechten van kinderen en invaliden worden onvoldoende of slechts gedeeltelijk gegarandeerd. Om deze redenen zijn de mensenrechtencondities niet bevredigend.

RG: Waarom noemt u de kloof tussen rijkdom en armoede als het belangrijkste probleem van de Russische samenleving?

VL: Omdat deze grote onrechtvaardigheid het gevaar van enorme maatschappelijke cataclysmen in zich mee draagt. Wanneer in één en hetzelfde land vele mensen in onacceptabele armoede leven en enkelen in schril contrast in glamour leven, betekent dat er in het land iets moet veranderen.

RG: Wat vindt u dat er moet veranderen?

VL: De geautoriseerde ombudsman voor mensenrechten houdt zich niet bezig met het wegnemen van sociale ongelijkheden. Dit is een taak voor de overheid en de gehele maatschappij. In mijn functie als geautoriseerde ombudsman kan ik nogmaals de bel luiden en zeggen: Vrienden, we leven onder slechte omstandigheden. Laten we dit recht zetten. Te meer omdat, zoals ik eerder al kort aangaf, er een bescheiden positieve dynamiek te bespeuren is.

RG: U doelt op de nationale projecten?

VL: Ja, men kan zeggen dat de realisatie van deze projecten nog niet het verwachte resultaat oplevert. Desalniettemin is het een poging, een poging van de overheid om de grootste problemen in het Russische leven aan te pakken. Wanneer ik nu zou oproepen om iedereen onmiddellijk een waardig salaris te bieden, zou ik een onverantwoordelijke populist zijn. Daarentegen ben ik verplicht om de 'stad en de wereld' te vertellen dat we het werk aan deze problemen moeten versnellen. Dit is in het bijzonder mijn taak als ombudsman.

RG: Uit uw rapport blijkt dat burgers het meest klagen over een beperking op hun sociale rechten. Het aandeel van dergelijke klachten groeide in vergelijking met 2005 met 46.7 procent. Wat vertelt deze tendens ons? Wijst dit op een intensiverende inbreuk op sociale rechten? Of is het zo dat burgers actiever hun rechten verdedigen en het aantal klachten daarom groeit?

VL: Deze vraag, weet u, kan alleen beantwoord worden na een serieuze sociologische analyse. Ik kan u echter wel vertellen dat de meeste sociale problemen niet te vinden zijn in landen die in hun economische ontwikkeling de bodem bereikt hebben maar in die landen die met de dag groeien. In het Rusland is het tweede het geval. We richten ons op vanaf de bodem. In het land verschijnt er geld dat er eerst niet was . Er zijn nieuwe materiële mogelijkheden. Daardoor verschijnen er rijke mensen die in hun domheid op openlijke wijze hun monsterlijk onverantwoordelijke levenswijze demonstreren. Er ontstaan als het ware twee landen, die niets gemeenschappelijks hebben. Dit is zeer gevaarlijk. Daarnaast kunnen vele burgers niet begrijpen waarom de inkomsten uit grondstoffen zo weinig doen voor hun welvaart. Mensen zien geen perspectief voor een kwalitatieve verbetering in hun huidige situatie en, dit is zeer gevaarlijk, geloven niet dat het werk van het overheidsapparaat gericht is op de versteviging van hun sociaaleconomische en politieke rechten. Het resultaat is dat de kloof tussen arm en rijk transformeert in een vertrouwenscrisis van het volk in de overheid.

RG: U merkt in het rapport op dat het aantal klachten over de rechtspraak met 23% gestegen is. Hoe functioneert, naar uw mening, het Russische rechtssysteem op dit moment?

VL: Het rechtssysteem is in vergelijking tot 15 jaar terug veel moderner. Alle hervormingen zijn doorgevoerd. De onafhankelijkheid van de rechter is uitgeroepen. Er zijn pogingen gedaan om aan deze onafhankelijkheid enige invulling te geven. Voordat ons land in de brede zin van het woord een rechtsstaat wordt hebben we echter niet alleen rechtsstructuren nodig, maar moeten we met name bepaalde tradities achter ons laten. Eén van deze tradities is bijvoorbeeld de behoefte aan veroordelingen. We zien dat tussen 2001 en 2005 het aantal personen dat in staat van beschuldiging werd gesteld en dat naar de gevangenis gezonden werd geleidelijk afnam. Het aantal neemt nu echter weer toe en dit komt absoluut niet vanwege het aantal moordenaars, bankrovers en andere ervaren misdadigers. Voor hen is alles duidelijk. Hun plaats is achter de tralies. Er is echter nog een enorm aantal mensen dat veel minder zware overtredingen heeft begaan. Wanneer zij in de gevangeniscultuur terecht komen gaan zij er deel vanuit maken. De zones hebben immers hun eigen universiteiten. Zij zijn op een bepaalde manier veel effectiever dan het officiële systeem van heropvoeding in de Russische gevangenissen. In het westen worden kleinere vergrijpen op een andere wijze veroordeeld. Neem bijvoorbeeld de verhouding tussen overtreding en straf in de zaak van het bekende supermodel Naomi Campbell. Een rechter veroordeelde haar recent tot vijf dagen taakstraf. Zij moet nu in een schort op de knieën om de vloeren te bonen van publiek gebouwen van de stad New York. De volgende keer denkt ze twee keer na voor ze in drift uitbarst. Op deze wijze lost men in een geciviliseerde wereld problemen op. Wij faciliteren een voortdurende reproductie van een criminele subcultuur.

RG: Waarom bemoeit u zich nooit met politiek gemotiveerde rechtszaken. Zijn deze er volgens u niet?

VL: Dat denk ik absoluut niet. Ik heb echter niet het recht om mij te bemoeien met beslissingen van de rechter. Volgens de wet heeft de geautoriseerde ombudsman het recht op het krijgen van opheldering van overheidsfunctionarissen en ambtenaren, uitgezonderd rechters. Ik mag niet vaststellen of in een bepaald geval de wet overtreden of nageleefd wordt. Ik mag alleen reageren wanneer er tijdens het proces procedures zijn getreden. Dan kan ik de klacht doorverwijzen naar hogere rechtsorganen.

RG: Lukt het u om dit te doen?

VL: Ja en meer dan eens. Ondanks enkele progressieve aspecten laat ons rechtssysteem als geheel veel te wensen over. We kunnen het moeilijk een systeem noemen dat volledig in staat is om de rechten van de burgers te beschermen. Onze ambtenaren klagen voortdurend dat de Russen zich tot het Europese Hof richten en dat deze stroom van klachten blijft groeien. Ze moeten niet klagen maar ons nationale rechtssysteem verbeteren. Zorg dat het aantal uitspraken in het voordeel van burgers ongeveer gelijk is aan het aantal uitspraken in het voordeel van de staat en dat het aantal uitspraken ten faveure van de armen in balans is met het aantal uitspraken in het voordeel van de rijken. De beste mogelijkheid om de stroom van klachten richting het Europese Hof in Straatsburg te stoppen ligt hier in Rusland zelf door te zorgen dat de mensen geen reden hebben om hun recht buiten de grenzen van ons land te zoeken. Het hof in Straatsburg zal geen klachten van Russische burgers meer in behandeling nemen wanneer ze zien dat deze klachten ongegrond zijn.

RG: En de klachten met betrekking tot de beperking van politieke rechten? Hoe staat u tegenover de verscherping van de regels voor het houden van massaprotesten: betogingen, bijeenkomsten en demonstraties?

VL: Ik sta er afkeurend tegenover omdat ik het beste wens voor de overheid zelf. Wanneer de overheid de ruimte wegneemt voor een normale dat wil zeggen vrije en legale uitwisseling van politieke meningen, schept het slechts grond voor extremistische verleidingen. Het is belangrijk om mensen de mogelijkheid te geven om zich te uitten, om hun eisen kenbaar te maken. In de wet staat omschreven hoe massale acties aangekondigd kunnen worden. De overheid is volgens de wet niet bij machte om demonstraties, bijeenkomsten en betogingen toe te staan of te verbieden. Desondanks geeft de overheid toestemming voor of verbiedt het dergelijke acties. De overheid moet er natuurlijk naar streven om tot een overeenkomst de komen met de organisatoren van manifestaties zodat de route door de stad het verkeer niet hindert, zodat de rechten van andere burgers niet beperkt worden. Maar het toestaan of verbieden van een willekeurige actie op straat is in strijdt met de wet. Daarbij moet aangetekend worden dat dit geen betrekking heeft op hen die van plan zijn geweld te gebruiken.

RG: Betekent dit dat de overheid onpartijdigheid moet nastreven, dat ze zich gelijkwaardig moeten opstellen richting 'de Russische mars' (xenofobisch getint, JM) en 'de mars van hen die niet akkoord' gaan?

VL: Wanneer er het redelijke vermoeden bestaat, dat een gegeven demonstratie zal uitlopen op het uitlokken van etnische vijandigheid, ontstaat er de ingewikkelde situatie, waarmee de Moskouse overheid regelmatig te maken heeft. Ze mogen 'de Russische mars' niet verbieden. Vermoedens zijn nog geen reden om de presumptie van onschuld te laten varen. Het gevaar van extremisme is echter aanwezig. Wat te doen? Ik denk dat het een grote fout is om strenge preventieve maatregelen te nemen om het extremisme in zijn huidige definitie in te perken. Dit extremisme is zeer vaag omlijnd en geeft ruimte aan verschillende en arbitraire interpretaties. De bureaucratie krijgt zo te veel middelen in handen waarmee het in het principe alles mag verbieden dat het niet zelf heeft geïnitieerd. Een willekeurig verbod op deze gronden leidt slechts tot een toename van een radicale stemming en kan uiteindelijk iemand provoceren tot extremistische handelingen. Er is geen twijfel over mogelijk. De overheid en de maatschappij moeten optreden tegen het extremisme. Eerst moeten we echter duidelijk onderscheiden wat extremisme en agressieve xenofobie zijn.

RG: Vanaf 1 april is het voor buitenlanders verboden om op Russische markten handel te drijven ....

VL: Ik denk dat onze eigen boeren en kleine producenten op een positieve wijze gestimuleerd moeten worden. We moeten proberen te stimuleren met plussen, niet met minnen. Verboden leiden nergens toe. Men kan altijd iemand met een Russische paspoort vinden om in de kraam te staan. Daarnaast zullen ook de prijzen stijgen. Dat is alles. Het is karakteristiek dat de Moskouse overheid de wet in de praktijk al verzacht. En zij doen dit niet omdat ze geen patriotten zijn, maar omdat ze zien dat de nieuwe regels niets goeds bieden voor de modale consument.

RG: U heeft voorgesteld om een amnestie af te kondigen voor illegale immigranten. Heeft uw voorstel begrip en ondersteuning gekregen bij de regering?

VL: Op de bekende wijze wel. De Federale Migratiedienst begrijpt dat dit de enigste uitweg is. In Rusland leven volgens verschillende schattingen vijf tot tien miljoen illegale migranten. We kunnen natuurlijk een massale campagne beginnen om deze mensen uit te wijzen. Het resultaat zal echter een totale ineenstorting zijn van die sectoren in de economie waarin op dit moment de meeste nieuwkomers uit de landen van de Kaukasus en Centraal Azië werken. Daarom ben ik overtuigd dat de migranten gelegaliseerd moeten worden. Het is in het bijzonder onvermijdelijk wanneer we rekening houden met de ingewikkelde demografische situatie in het land.

RG: En uw voorstel ter bescherming van de mensenrechten in het leger door middel van een militaire politie onafhankelijk van het ministerie van defensie. Hoe is dat ontvangen?

VL: Zonder veel enthousiasme, denk ik. Wanneer de geautoriseerde ombudsman voorstelt om een 'hoofdwacht' in te stellen, wordt dat goed ontvangen. Maar wanneer hij zegt dat er een politie nodig is die niet onder het gerespecteerde ministerie valt, dan is de reactie gematigd. Er is ook geen steun voor mijn voorstel om de leeftijd van dienstplicht te verhogen tot 20 of zelfs 21 jaar. Het toevertrouwen van complexe militaire techniek aan een achttienjarige jongen is immers zeer gevaarlijk. In principe werken we echter samen met het ministerie van defensie. We hebben samen een memorandum ondertekend. Recent bezocht ik nog een aantal kazernes om vanuit het perspectief van de mensenrechten te kijken hoe de soldaten en officieren daar dienen. Onze vertegenwoordigers bezochten ook andere militaire kazernes.

Meerdere bezoeken zijn gepland.

RG: Hoe beoordeelt u het werk van de regionale geautoriseerde ombudsmannen voor de rechten van de mens?

VL: Verschillend. Het is goed dat het instituut bestaat. Ons land is immers groot en het is onmogelijk om met het kleine apparaat en de beperkte middelen van de nationale ombudsman met een alziend oog te observeren wat er in elk van de regio's gebeurd. Het aantal regionale geautoriseerde ombudsmannen is nu gegroeid tot 37. Dit zijn er ongeveer tien meer dan voor mijn aantreden. Regionale ombudsmannen worden door de regionale overheden aangesteld en dat is correct. Het is niet correct dat zij te afhankelijk zijn van de regionale overheden. Af en toe belemmert deze afhankelijkheid het werk van de ombudsman op serieuze wijze. Het komt voor dat ik ergens heen reis en dat een ombudsman mij in het oor fluistert: 'Zegt u mijn leiding dat ze het zo en zo zouden moeten doen. In mijn positie kan ik niets doen.' Dit moet veranderen. Ik vindt dat de regionale ombudsman toegang moet hebben op het federale niveau. De benoeming en het ontslag van regionale geautoriseerde ombudsmannen door middel van het principe van een dubbele sleutel zou het instituut veel effectiever maken.

RG: Eens was er vanwege de ernst van de situatie een speciale gezant van de Russische president die de mensenrechten in Tsjetsjenië observeerde. Deze functie is nu opgeheven.

VL: In Tsjetsjenië werkt nu een ombudsman van de republiek, Noedri Noekhadzjiev. Hij werkt hard. Er zijn daar veel problemen en in Tsjetsjenië in het bijzonder is het belangrijk dat de ombudsman zijn werk onafhankelijke en objectief kan doen. Hij moet op gelijke wijze reageren op overtredingen van de kant van de federale overheid als de van de kant van de lokale overheden. Het komt echter voor dat de federale overheid 'zachter schopt' omdat het vooral de regionale overheid is waar je het meest van afhankelijk van bent. En dan spreek ik niet alleen over Tsjetsjenië.

RG: Maar wanneer de ombudsman zelf in conflict staat met de overheden, kan hij in die situatie niemand beschermen, maar heeft hij zelf bescherming nodig.

VL: Ik zeg niet dat conflicten te vermijden zijn. Misschien is conflict wel het doel op zich. Er zijn twee uitersten Of de ombudsman verwerpt op heroïsche wijze alle conclusie van de overheden of hij volgt hen slaafs. Beiden zijn ineffectief. In het eerste geval ontstaat er tussen hem en de overheid een bureaucratisch kussen waar behalve kruimels niets door heen komt. In het tweede geval legt hij zijn verantwoordelijkheid neer als door de samenleving aangewezen functionaris.

RG: Betekent dit dat de geautoriseerde ombudsman voor de rechten van de mens slechts een intermediair is tussen de maatschappij en de overheid?

VL: Ja, hij kan ook een intermediair zijn. Maar ik zou het preciezer zeggen: Hij moet de advocaat zijn van de maatschappij.

RG: Is de presidentiële raad voor samenwerking ter ontwikkeling van instituten voor burgerlijke samenleving en mensenrechten ook zo'n advocaat? Hoe onderscheidt de functie van deze raad zich van de functie van de geautoriseerde ombudsman? Is er geen sprake van doublering?

VL: De raad voorgezeten door Ella Pamfilova is niet een onafhankelijk orgaan. Het adviseert de president. En mijns inziens is hun raad ter zake. Er is geen sprake van een doublering van functies ook al komt het wel eens voor. Ik ben van mening dat er in Rusland niet te veel structuren voor de verdediging van de rechten van de mens kunnen zijn. Er kunnen er slechts te weinig zijn. Des te meer, des te beter.

RG: Hoe is de samenwerking met de Russische mensenrechtenactivisten die geen overheidsstatus hebben zoals Memorial of de Moskouse Helsinki groep.

VL: Gewoontjes. Het zijn gerespecteerde mensenrechtenorganisaties met autoriteit. Sommige van hun leden hebben ook zitting in de raad onder de ombudsman. Wanneer er zich een probleem voordoet, komen we bijeen en doen ze hun voorstellen. Op sommige punten zijn we het eens, op andere zijn we het oneens, maar over het algemeen werken we goed en actief en helpen we elkaar.

RG: Uw rapport is behoorlijk kritisch. Bent u in het voorgaande jaar op bepaalde punten in conflict gekomen met de overheid?

VL: Volgens de letter van de wet mag ik geen conflict hebben met de overheid omdat de ombudsman geen politiek bedrijft. Oppositievoering of zelfs conflicten met de overheid zijn het gebied van politici, politiek oppositie en politieke partijen. De ombudsman houdt zich daar niet mee bezig. Hij heeft een andere opgave: zorgen dat de politieke oppositie, zoals omschreven in de constitutie, een normaal bestaan heeft en de mogelijk heeft om oppositie te bedrijven. Oppositie is immers een vorm van samenwerking. Het is waar dat niet alle overheden dit altijd begrijpen. Daarnaast volgt de ombudsman in tegenstelling tot Sherlock Holmes, die een meester was in de deductieve methode, een inductieve methode. Hij gaat uit van concrete gevallen. Wanneer situaties zich over tijd en plaats herhalen, wordt het een tendens en dan mogen er wat generalisaties gemaakt worden. Dat heb ik geprobeerd te doen in mijn rapport.

RG: Hoe vaak ontmoet u de president en op wiens initiatief gebeurd dat dan?

VL: Ik zou de bezoeken niet regulier willen noemen. Desalniettemin is er sprake van een systematisch karakter. We ontmoeten elkaar op de dag van de bescherming van de rechten van de mens, op 10 december, elk jaar. En ook wanneer ik de president mijn jaarlijkse rapport overhandig. In december van het vorige jaar, trouwens, zei de president mij: 'Vladimir Petrovitsj, het lijkt wel alsof we elkaar bijna elke maand zien.' Ik antwoordde hem toen in het Engels 'that would be too good to be true.'

RG: De internationale mensenrechtenorganisatie Freedom House heeft Rusland het minimale aantal punten gegeven voor het niveau van vrijheid. Volgens hen zijn de politieke vrijheden van ons land gelijk aan die van Angola, Gabon en Pakistan. Op het gebied van burgerlijke vrijheden staat ons land in het rijtje van Cuba, Libië en Noord Korea. Wat vindt u van deze waarderingen?

VL: Eigenlijk niets. Ik denk dat zij, onze critici, zacht gezegd, iets te enthousiast zijn geworden. Ik herinner me een bekende uitspraak van Erasmus: 'onwetendheid is nog geen argument.' Ja, Rusland is niet het ideale land op het gebied van de bescherming van de rechten van de mens, dat zegt onder andere ook mijn rapport. Maar te stellen dat Rusland weinig verschilt van Noord-Korea betekent of een ononderbouwde belediging van Rusland of een te groot compliment voor Noord-Korea. Rusland heeft een breder spectrum aan vrijheden dan Noord-Korea en tevens andere landen. Deze vrijheden zijn tegenwoordig veel groter dan tijdens de laatste decennia van de Sovjet Unie, laat staan de eerdere. Ik zou het Freedom House het volgende experiment willen voorstellen: Stel een kritisch rapport samen over de mensenrechtencondities in Rusland en Noord-Korea en gaat u met dit rapport naar beide landen. Ik kan mijn collega´s garanderen dat ze heelhuids en ongeschonden uit Rusland zullen terugkeren. Daarna kunnen ze naar Noord/Korea afreizen en zullen we zien hoe het experiment daar beëindigt wordt.