1/17/09

Enkele punten inzake gasconflict

Het gastransit door Oekraïne ligt nu 10 dagen stil. Dit weekeinde wordt er in groot gezelschap in Moskou gepraat. Hopelijk vindt men een oplossing voor de hervatting van de transit. Dat is echter pas de eerste stap. Zo lang Oekraïne niet staat is om de stapsgewijze gangnaar marktprijzen te financieren blijft de Europese gasvoorziening uiterst onbetrouwbaar. De EU kan ook niet verwachten dat Rusland en Oekraïne er samen uitkomen. De morele steun aan de Oranje Revolutie dient nu gevolgd te worden door financiële betrokkenheid. Hieronder enkele punten van aandacht voor de geïnteresseerden onder u.

1/ Eén van de afspraken tussen Oekraïne en Rusland omvat een stapsgewijze gang naar marktprijzen. In 2009 betaalt Kiev 50%, in 2010 75%, in 2011 100%.

De landen rondom Oekraïne betalen in het eerste kwartaal van 2009 een prijs van $470 per 1000 m3 gas, West-Europa nog iets meer. In de maand oktober van het vorige jaar bood Gazprom en prijs van $250 en Naftogaz een prijs van $201per 1000 kuub gas. Vervolgens leek overeenstemming te zijn over een prijs van $238. Deze deal verdween echter weer van tafel.

Gazprom blufte door achtereenvolgens $340, $450 en $470 te bieden. Naftogaz kreeg geen politiek mandaat uit Kiev mee om over deze prijzen te onderhandelen. Gazprom snijdt zichzelf in de vinger met deze hoge prijzen. In de PR oorlog, immers, lijkt Gazprom nu erg onredelijk. Op lange termijn is deze botte tactiek zo gek nog niet. Oekraïne en de wereld dienen er aan te wennen dat binnen enkele jaren de prijzen echt zo hoog zullen stijgen.

Wij, toeschouwers dienen niet te vergeten dat het voor 2009 niet om dergelijke bedragen gaat. De initiële ruzie ging om een tiental dollars boven of onder de $238 en uiteindelijk zal men ook op zo’n bedrag uitkomen.

Gazprom /Rusland ‘subsidieert’ Oekraïne dan nog steeds voor ongeveer $10 miljard per jaar. Dit is in dezelfde orde als de IMF steun aan Kiev. Is het gek dat Moskou daarvoor enige coulance verwacht? Minsk betaalt ook een relatief lagere prijs, maar verkoopt wel geleidelijk de eigen gasleidingen aan Gazprom.

2/ We horen in de media bijna niets over de rol van tussenpersoon RosOekrEnergo. Dat is best vreemd want officieel betaalt RosOekrEnergo Gazprom vooruit voor de gasleveranties aan Oekraïne, waarna Naftogaz RosOekrEnergo vergoed. Naftogaz staat dus in het krijt bij RosOekrEnergo, niet bij Gazprom. Gazprom is wel voor 50% eigenaar van RosOekrEnergo. De andere grootaandeelhouder is de Oekraïense tycoon Firtasj. Hij bezit 45% van het bedrijf.

Rusland en Oekraïne claimen zelf geen behoefte aan de tussenpersoon te hebben en beschuldigen de ander van het koesteren van RosOekrEnergo. RosOekrEnergo zou de ideale strijkstok zijn voor respectievelijk de Russische en Oekraïense leiders om een extra zakcentje bij te verdienen. Mijns inziens is het taak nummer één voor de EU om te zorgen dat beide partijen direct zaken gaan doen en niet via schimmige constructies.

Deze schimmige constructie bestaat om twee redenen. Ten eerste, faciliteerde RosOekrEnergo de transit van relatief goedkoop Centraal-Aziatisch gas naar de Oekraïense markt. Sinds maart 2008 is er echter een akkoord tussen Rusland en Turkmenistan over de levering van gas aan Oekraïne voor marktprijzen. RosOekrEnergo lijkt daar een belangrijke functie verloren te hebben. De tweede functie van RosOekrEnergo is de financiering van de gasexport naar Oekraïne. Export dient immers vooraf betaald te worden. Wil men van RosOekrEnergo af, dan dient de export dient dus op een andere wijze gefinancierd te worden. Niet voor niets kijken de partijen naar de EU.

3/ Het mislukken van de recente pogingen om de transit te hervatten heeft ook een technische kant. Gazprom zegt dat de twee transitpijpen dicht zitten. Naftogaz zegt dat het zonder ‘technisch gas’ niet voor transport kan zorgen. Zij bieden aan de transit via leidingen voor nationaal gebruik te leiden. Daar is nog wel ‘technisch’ gas. Gazprom eist echter dat de transit via de reguliere route verloopt.

De reguliere route is nu dus ‘leeg’. Er moet dus technisch gas komen. Gazprom zegt dat Naftogaz dat zelf kan leveren uit de ‘gestolen’ voorraden. De Oekraïense politici zullen dit niet snel toestaan aan Naftogaz, omdat dit de Oekraïense voorraden vermindert en daarmee de onderhandelingspositie van Kiev verzwakt. Het ligt voor de hand dat ook EU landen betrokken zullen worden bij de financiering van dit ‘technische gas’.

Onafhankelijke experts zeggen dat zelfs wanneer er ‘technisch gas’ komt het een week kan duren voordat de transit hervat kan worden. Naftogaz spreekt over 36 uur.
Het is nog onduidelijk hoe gevaarlijk deze blufspelletjes zijn voor de leeftijd van de pijpleidingen. Europese waarnemers worden nog steeds niet toegelaten in de centrale controlekamer van Naftogaz.

4/ De bovenstaande punten laten zien hoe de EU betrokken raakt bij de financiering van Oekraine’s gang naar marktprijzen. Dit lijkt oneerlijk. Moeten wij hun problemen oplossen?

Vanuit een realistisch geopolitiek oogpunt is dit echter niet vreemd. De oranje revolutie van 2005 leidde immers niet tot de onafhankelijkheid van Oekraïne. Kiev kan de eigen onafhankelijkheid (nog) niet betalen. Kiev’s geruzie met Moskou is geen onafhankelijkheidsstrijd. Het is een strijd om westerse aandacht en steun.

Blijkbaar geeft ‘het Westen’ bepaalde Oekraïense politici het idee dat de Europese hoofdsteden in ruil voor anti-Russische retoriek de Oekraïense rekeningen zullen betalen. Dit is geen incident. Joestsjenko’s misrekening komt nauw overeen met de verkeerde inschatting van kameraad Saakasjvili. Het gasconflict en het militaire conflict in en rondom Georgië en Zuid-Ossetië tonen eenzelfde patroon. Leiders die aan de macht zijn gekomen door een gekleurde revolutie zoeken bewust het conflict met Rusland om ‘westerse’ steun en aandacht vast te houden.

Oud-Europa doet er verstandig aan om (1) duidelijk aan te geven dat dit soort spelletjes niets opleveren, (2) eens goed met Washington te praten over de positie van ‘het Westen’ inzake de GOS landen en (3) in te zien dat de morele steun gegeven tijdens gekleurde revoluties nu financiële verplichtingen brengt.

De EU en Rusland dienen samen de Oekraïense gang naar marktprijzen te financieren en daarbij moeten ze gezamenlijk eisen dat Kiev een toontje lager gaat zingen. Gebeurt dit niet dan blijven Moskou en Brussel chantabel door pro-westerse GOS-leiders. Kiev zal ook iets moeten inbrengen. Overname van de gasleidingen door een Europees-Russisch Consortium kan niet worden uitgesloten.

Wuift de EU de eigen verantwoordelijkheid weg, dan is het volgend jaar opnieuw raak.