Medvedev

De president heeft het lastig. Het blijkt meer dan ingewikkeld om zijn liberale voornemens in de praktijk te brengen. Illustratief voor de beperkingen van de invloed van Medvedev is een incident tijdens een chique bijeenkomst in het Kremlin ter ere van de 15de verjaardag van de Constitutie. Roman Dobrochotov , de leider van protestbeweging 'wij', had viavia een uitnodiging bemachtigd met het voornemen om een protestactie uit te voeren. Dat is hem gelukt. Tijdens de presidentiële toespraak sprong Dobrochtov op en scandeerde dat er in Rusland censuur heerst en dat er geen vrije verkiezingen zijn. De beveiliging was alert en voerde de jongeman af. Dit ondanks de stem van Medvedev, die vanachter zijn lessenaar de beveiliging probeerde te bevelen 'niemand te verwijderen.' Tevergeefs.

Dobrochotov dronk naar eigen zeggen thee op het politiebureau en werd na een telefoontje van hogerhand weer vrijgelaten: "Ik hoorde hoe de president de beveiligingsmensen verzocht mij terug te laten keren. Maar de beveiliging hield niet op. Dat is erg symbolisch. Het systeem zit zo vast dat zelfs het woord van de president het niet kan stoppen." Overigens werd Dobrochotov een week later weer opgepakt. Ditmaal tijdens een demonstratie. De foto is uniek.

De aanpassingen in de constitutie, de verlenging van de president- en parlementtermijnen overschaduwen Medvedevs andere 'democratischere' voorstellen. Mogelijk is dit tijdelijk. De verlening van de termijnen wordt er in recordtempo doorgejaagd. Even door het zuur heen bijten en dan komt het zoet, zal men gedacht hebben. De snelheid warmee de aanpassingen worden doorgedrukt roept echter wantrouwen op en dat is weer koren op de molen van het bekende rijtje gemarginaliseerde, maar immer ambitieuze politici en andere criticasters van 'het bewind'.

Zij wenden alles wat langs vliegt aan als indirect bewijs voor de theorie dat Rusland geleidelijk in een politiestaat verandert. Er vloog deze weken ook wel degelijk wat langs.

Zo stemde het parlement in een eerste lezing voor een wetsvoorstel dat het recht wegneemt van een verdachte om door een jury te worden berecht, wanneer deze verdachte berokken is bij terroristische aanslagen, gijzelingsacties, massaongeregeldheden, opstanden, spionage, illegaal bewapende groepen en staatsgrepen.

Het voorstel wordt gemotiveerd vanuit de twee aannames dat (1) dergelijke zaken te veel druk leggen op de juryleden en (2) dat in de Kaukasus republieken (daar waar dit soort zaken het vaakst voorkomen) de familie- en dorpsverbanden zo sterk zijn dat juryleden vanuit loyaliteitsgevoelens of andersoortige druk geen objectief oordeel kunnen vellen.

De aannames worden kracht bijgezet met statistieken, die aangeven aan dat een rechter gemiddeld in 1% van de strafrechtelijke zaken in het voordeel van de verdachte oordeelt. Bij juryrechtspraak is dat ongeveer 40%. Beide percentages komen mij als extreem over.

Ik heb niet zulke hoge verwachtingen van de juryrechtspraak. Waarschijnlijk omdat mijn Nederlandse cultuur die praktijk niet kent. Wilt u een zwaar geromantiseerde glimp opvangen van de Russische juryrechtspraak, bezoek dan Nikita's Michalkov's film '12' . Deze film is vanaf 8 januari te zien in Rialto (Amsterdam), Filmhuis Den Haag, 't Hoogt (Utrecht) en Lux (Nijmegen). Een absolute aanrader.

Terug naar het wetsvoorstel. De Rechtvaardige Russen stemden tegen, de Communisten onthielden zich van stemming. Mensenrechtenactivisten en andere maatschappelijke geëngageerde advocaten schreeuwen moord en brand.

Een week later berichten de kranten over een ander wetsvoorstel dat een aantal passages in het wetboek van strafrecht wil aanpassen. Kort gezegd worden 'spionage' en andere vormen van 'sabotage' zo breed omschreven dat eenieder van landverraad beschuldigd kan worden. De geest van Stalin waard rond, zo heeft u vast elders kunnen lezen.

In tegenstelling tot het voorstel aangaande de juryrechtspraak is nog niemand bereid geweest om dit voorstel te motiveren. Een proefballonnetje, dat nadat het is leeggelopen, flink blijft stinken, zo vermoed ik.

De media is stuk feller dan ik. En terecht. Dit soort plannen dienen de grond in geboord te worden. Net zoals dat enkele maanden geleden gebeurde met dat andere slecht geschreven proefballonnetje; de mediawet.

Te midden van de daarbij passende retoriek en doembeelden is het echter goed te bedenken dat het naar alle waarschijnlijkheid gaat om een stel klunzig geschreven voorstellen uit de kast van de veiligheidsdiensten, die in de verwarring rond de economische crisis hun kans ruiken. Als er daadwerkelijk een geheime agenda voor politiestaat Rusland in de kluis van Poetin ligt, dan zou ik al jaren niet meer vrij door het land hebben kunnen reizen.

Er bestaat - zoals hierboven omschreven - wel degelijk een open agenda voor geleidelijke democratisering. Aan Medvedev de lastige taak om in tijden van crisis die punten onder de publieke aandacht te blijven brengen. Dat is niet eenvoudig. Durven geloven in een democratiserend Rusland doen weinigen, zowel hier als daar. Telkens opnieuw de intrede van de politiestaat verkondigen is - vreemd genoeg - veel geloofwaardiger.