(a)Euforie
Allereerst is er de euforie: “Rusland heeft de politieke wil getoond om de agressors te trotseren. Onze politici en militairen zijn niet bang geweest om hun epauletten, warme zetels, datsja’s en salarissen te verliezen, noch waren zij bevreesd voor snauwen uit het westen, schrijft Rossiiskaja Gazeta.
De Politicoloog Pavlovskii schrijft “De oorlogvoerende samenleving is vanuit de Kaukasus teruggekeerd met een overwinning. Het is een triomferende samenleving. Er zijn nieuwe gevoelens van trots. Er zijn nieuwe regels.”
(b) Pavlovskii’s spin
Welke nieuwe regels wil de invloedrijke spin dokter dat de Russische samenleving uit dit conflict leert?
Ten eerste wil Pavlovskii dat de Russische samenleving zich consolideert rond het idee dat het land een bepaalde politieke strategie voor ogen heeft en dat individueel leiderschap en interne machtstrijd ondergeschikt is aan deze strategie: “Het succes heeft aangetoond dat frictie in het tandem Medvedev Poetin een sterk overdreven factor is geweest. Het frame van het tandem is niet gemaakt van ‘een goede onderlinge relatie’, maar van het politieke skelet voor de start van de modernisering van het land.”
Ten tweede wil Pavlovskii dat Rusland inziet dat het land voor het eerst een moderne oorlog heeft gevoerd. Bij de rechtvaardiging van zo’n moderne oorlog hoort een waardendebat dat niet door de politiek alleen gevoerd kan worden. De samenleving dient bij de besluitvorming en de reflectie betrokken te worden.
Pavlovskii schrijft: “Het Rusland, dat zich jarenlang heeft vastgepind op de conservatieve dogma’s van soevereiniteit en territoriale eenheid, vond zichzelf plots in een blitzkrieg voor ‘rechten’; zelfs ‘humanitaire rechten’. Het was een Europese oorlog van de 21ste eeuw. Wij zijn toegetreden tot de wereld van de volwassenen en wij hebben hen in hun taal toegesproken. Terwijl wij de Georgische aanval afsloegen bevonden wij ons in een voor ons onbekend gebied (letterlijk: donkere bos) van het recht op een humanitaire interventie, de aansprakelijkheid voor etnische zuiveringen en genocide, alsmede ‘het dwingen to vrede’. Al die gebieden van het internationale recht zijn in Europa al breed besproken. Bij ons echter niet.
Dit laatste citaat toont twee aspecten, waarmee ik de nasleep van het conflict wil bespreken; (1) de eis om een gelijkwaardige partnerschap en (2) de bittere nasmaak: het besef dat de roep om internationaal respect nog enigszins prematuur is. Rusland heeft nog veel te leren.
(1) Gelijkwaardig partnerschap
De eis om een gelijkwaardig partnerschap licht nu veel duidelijker op tafel dan voorheen. De westerse reacties op het Russische ingrijpen in Georgië hebben een enorme deuk veroorzaakt in het Russisch vertrouwen in de dialoog en het partnerschap. Op het moment dat het er echt om ging, toen de Georgische raketten neerdaalden op Russische waarnemers, gaf het westen niet thuis. De aanvankelijk onvoorwaardelijke steun voor het jonge lid van de westerse familie Georgië, is voor Rusland het zoveelste signaal dat het westerse diplomatie vanuit een (oude) blokmentaliteit redeneert. Deze spreekwoordelijke druppel heeft de emmer met Russische verdraagzaamheid definitief doen overvloeien, althans zo lijkt het nu in de emotie.
(1a) Karaganov’s teleurstelling
De volgende vrij vertaalde passages uit een opiniestuk van ‘de’ deskundige op het gebied van het Russische buitenlandse beleid Sergej Karaganov geven een goed beeld van de Russische kijk op de recente ontwikkelingen op het wereldtoneel en de rol die Rusland zich daarin ziet spelen:
“De klassieke koude oorlog werd door de USSR verloren. Honderden miljoen mensen raakten betrokken bij de kapitalistische wereldeconomie en de wereld genoot van een ongekende economische groei. Vooral de landen van het ‘jonge kapitalisme’ wonnen bij de globalisering. Oost en Zuidoost Azië, India en zelfs Latijns Amerika gingen zich sneller te ontwikkelen dan de voormalige metropolen. De autoritaire en semiautoritaire ‘jongelingen’ begonnen de krachtmeting te winnen.”
“Zoekend naar de redenen voor de onverwachte aftocht, vormden de triomfators van de Koude Oorlog een nieuw vijandsbeeld; het autoritaire kapitalisme. Tot dit autoritaire kapitalisme worden China, Rusland en vele andere landen gerekend. Dit ondanks de kardinale verschillen in hun politieke systemen. De ’ouderen’ proberen zich te verenigen tegen de ‘jongeren' in een tragikomisch verbond van democratieën. Beter zou het zijn wanneer de ouderen de jongeren ten huwelijk zouden vragen om zo hun nieuwe energie en bloed in zich op te nemen.”
“Beneveld door de overwinning in de koude oorlog liet het oude westen en met name de VS de proliferatie van nucleaire wapens uit de handen glippen. Er vond een revolutie plaats in de energiesector. Terwijl in het midden van de jaren ’90 het grootste deel van de wereldvoorraden in het bezit was van westerse bedrijven, wordt tien jaar later het overgrote deel gecontroleerd door regeringen en bedrijven van de landen waar de grondstoffen worden gewonnen. Deze landen worden daarmee steeds onafhankelijker.”
“Tegelijkertijd begint het oude westen haar positie van intellectuele en morele leider in de wereldpolitiek te verliezen. Europa als gevolg van de bovenmatig snelle uitbreiding van de EU. De VS door de arrogante macht, waarmee het Irak fiasco werd ingezet. Rusland, tot voor kort - naar eigen overtuiging - de jonge leerling van de westerse democratieën, werd een onafhankelijke speler.”
“Op basis van een analyse van deze en andere tektonische verschuivingen in de wereldeconomie en wereldpolitiek, was de tegenaanval van het oude westen te verwachten. Een dergelijke reactie is onverstandig en waarschijnlijk contraproductief, maar desalniettemin voorspelbaar.”
“We kunnen ons eindeloos afvragen wie er verantwoordelijk is voor de aanval van Tbilisi op Zuid-Ossetië. Het antwoord op die vraag is zinloos. De reacties vanuit de VS, de andere landen van het oude westen en hun nieuwe uitverkorenen in Centraal en Oost Europa op de Georgische agressie en de Russische interventie spreken voor zich.”
“In de nadagen van de USSR dacht de meerderheid van de Sovjetburgers dat de vrije en kapitalistische wereld ons met open armen zou ontvangen. Een minderheid voorspelde dat een sterk, kapitalistisch en vrij Rusland niet minder tegenwerking dan de Sovjet Unie zou oproepen. Het lijkt erop dat de laatstgenoemde groep gelijk heeft gekregen. Aan de basis van de koude oorlog stond eerder geopolitiek dan ideologie. Opnieuw zijn we een tegenstander, waarvan men een vijand probeert te maken, om ons zo mogelijk nog eens te verslaan.”
“Rusland kende geen andere uitweg uit de agressie tegen Zuid-Ossetië van Tbilisi en de machten die erachter staan. Wanneer de koude oorlog wordt afgekondigd, dan dienen we haar logica te volgen. We zitten in de val. Onze bewegingsvrijheid is beperkt.”
“De meest venijnige fase van een ‘koude oorlog’ is nog niet aangebroken. Het belangrijkste doel van de andere kant is het veroorzaken van een eersteklas crisis rond de toetreding van Oekraïne in NAVO. Toetreding van Oekraïne is absoluut onaanvaardbaar voor Rusland. Toetreding zou de Oekraïense natie verdelen. Rusland wil dit voorkomen.”
“We moeten op de tanden bijten en blijven praten, de elementen van samenwerking bewaren; en met de EU, en met de Europese Raad, en met de OVSE. Eén organisatie, de Rusland-NAVO raad, dienen we te verlaten. Het is tijd om te erkennen dat de alliantie niet alleen een relict van de koude oorlog is, maar ook een van de fundamentele instrumenten voor haar wederopstanding.”
De teleurstelling en verharding spreekt door in de woorden van Karaganov. Een ruime maand geleden schreef hij nog dat “er geen alternatieven zijn voor een sociale en politieke toenadering met Europa. Europa is de bakermat van het beste wat onze samenleving te bieden heeft, de bron van onze sociale modernisatie. Zonder Europa zijn we geen Russen, verliezen we onze nationale identiteit.”
Of het westen nu partner, rivaal of vijand wordt, de Europese lessen mogen van Karaganov niet de kast in. Karaganov sluit af: “Het belangrijkste doel van het spel, waarin men ons betrekt, is het breken van de modernisering van Rusland. Het blijkt immers dat deze modernisering niet leidt tot een vazal, maar tot een rivaal. Daarom moeten we- hoe moeilijk dat ook is - de persoonlijke vrijheden van de burgers bewaken, het speelveld van hun politieke vrijheden verbreden en de economie effectiever maken. Dit betekent dat we serieus de strijd aan moeten gaan met de corruptie en de overtollige bureaucratie. We hebben jaarlijkse groeicijfers nodig van 8 tot 11%.”
(1b) Eeuwig aspirant-lid
Waar ligt nu precies die ongelijkheid in de dialoog tussen het westen en Rusland? Van veel internationale besluitvormingsmechanismes is Rusland eigenlijk geen volwaardig lid, maar eerder een aspirant lid met plichten en zonder rechten. Rusland bevindt zich daarom continu in het defensief. Iedere keer moet Moskou zijn gedrag verklaren onder dreigementen van voorlopige schorsing of zelfs permanente uitsluiting. Ook deze keer. Na de Russische interventie in Zuid-Ossetië dreigde de Navo met het opzeggen van de samenwerkingsverbanden, verkondigde Matthew Bryza dat het Rusland de Amerikaanse steun voor het WTO lidmaatschap wel kan vergeten en werd er van verschillende kanten geopperd dat Rusland uit de G8 gezet zou moeten worden
Het verongelijkte aspirant-lid Rusland beantwoordt de bluf: Zoek het maar uit met die club van jullie. Veel heeft het ons niet gebracht. Au contraire. Te lang hebben we ons zoet laten houden met allerlei overlegmechanismes, terwijl onze nationale belangen in de praktijk werden geschaad. Er worden nu of zaken gedaan, of er valt bij ons niets te halen. Achter bungelende wortels rent Rusland niet meer aan, althans zo stellen ze zich nu op.
(1c) Navo
Met de uitspraak “we hebben lang aan vriendschappelijke banden met de Navo gewerkt, maar we hebben niet langer behoefte aan een illusie van partnerschap”, gooide president Medvedev de deur dicht voor de Navo.
Dmitri Rogozin, de Russische vertegenwoordiger bij de Navo, toonde vervolgens de achterdeur: “Rusland vindt het voorbarig om de samenwerking met de alliantie in Afghanistan op te zeggen. De positie van Rusland is dat Afghanistan een gemeenschappelijk probleem is”. Het gaat hier om de logistieke bevoorrading van Navo troepen in Afghanistan via Russisch grondgebied alsmede plannen voor het trainen van de Afghaanse politiemacht door de Russen.
Ook zijn er voldoende mensen die ondanks de emoties het grote plaatje blijven zien. Zo zegt Aleksei Arbatov, voorzitter van centrum voor internationale veiligheid aan de Russische academie van wetenschappen, dat “de breuk tussen Rusland en de Navo in de eerste plaats groot feest betekent voor het internationale terrorisme en in de tweede plaats een nieuwe impuls geeft aan de proliferatie van nucleaire wapens.”
(1d) WTO
Rusland voldoet al jaren aan de bulk van de WTO afspraken. Elke keer ontstaat er plots weer een (politieke) kink in de kabel, waardoor het lidmaatschap wordt uitgesteld. Ook hier is het Russische geduld op. Premier Poetin: “Sectoren van onze economie en in het bijzonder de landbouw dragen een zware last als gevolg van de huidige WTO afspraken. We merken echter bijna geen voordelen.” “Al deze overeenkomsten zijn getekend in de veronderstelling dat onze partners ons zouden helpen met een voorspoedige toetreding tot de WTO. Dit is ons beloofd en daarom hebben we deze overeenkomsten getekend,“ vertelt een anonieme bron binnen het ministerie van Economische Ontwikkeling.
Het doel van een volwaardig lidmaatschap blijft bestaan. “ Dit betekent niet dat we afstand doen van onze strategische beweging richting de WTO, ” zegt Poetin. Vicepremier Sjoevalov: “Die verplichtingen, die volgens ons onze economische ontwikkeling beperken, zullen worden beëindigd tot het moment dat Rusland als volwaardig lid van de WTO wordt toegelaten.”
Rusland probeert de balans te keren. Niet Rusland heeft de WTO nodig, de WTO heeft Rusland nodig. In essentie is dit dezelfde strategie die Rusland voert in de onderhandelingen over een nieuw verdrag met de EU. Het door de EU gewenste Energy Charter was voor Rusland onvoordelig. Rusland voelt zich sterker en probeert de onderhandelingen over een nieuw strategisch partnerschap uit het raamwerk van Energy Charter te trekken. Terwijl Rusland een schone lei wil, probeert de EU vast te houden aan een vorm van onderhandelingen waarbij het zelf het initiatief in handen houdt.
(1e) De eenzame erkenning
“De erkenning van de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië kwam voor het westen erg onverwachts”, zegt de Duitse Ruslandkenner Aleksandr Rahr. In het westen bekijkt men Rusland doorgaands door een bril uit de jaren ’90. “Men denkt Rusland nog wel even op zijn plaats te kunnen zetten. Rusland zal de rode lijn wel niet oversteken.”
Waarom deze onmiddellijke erkenning, terwijl het de hele wereld duidelijk is dat Rusland ten minste voor lange tijd eenzaam alleen zal staan in dit besluit? De motivatie voor de erkenning van onafhankelijk is één kant van het besluit. De ander kant van het besluit is de strategische keuze om het onmiddellijk te doen. Allereerst de motivatie:
Medvedev benadrukt vooral het morele aspect, niet het minst bedoelt voor het Russische publiek: “Het door ons genomen besluit is erop gericht om een genocide, de uitroeiing van een volk te voorkomen en hen te helpen om op hun eigen benen te staan.” “Het is overduidelijk dat Tbilisi op een blitzkrieg rekende, die de wereldgemeenschap voor een fait accompli zou stellen. Er is gekozen voor de meest onmenselijke methode om het doel te bereiken, de vereniging van het gebied van Zuid-Ossetië met Georgië ten koste van de vernietiging van een heel volk.”
Lavrov legt de nadruk op de juridische aspecten, interessanter voor de internationale gemeenschap: “Wanneer we op de feiten letten en niet op allerlei intenties, dan heeft Rusland het enige juiste besluit genomen; vanuit het oogpunt van recht, historie en ethiek. Wij begrijpen dat zowel de Osseten als de Abchazen alleen binnen Georgië geleefd hebben als deel van een andere grotere staat; het Russische tsarenrijk en de Sovjet-Unie. Daarbij heeft Georgië, toen het de Sovjet-Unie verliet, de wet inzake afscheiding overtreden. Volgens deze wet hadden autonome republieken het recht om hun eigen status te bepalen; of zij bij het land dat de Sovjet-Unie verlaat willen blijven, of niet. De Georgische leiding heeft dat indertijd niet toegestaan. Ik ben ervan overtuigd dat, wanneer de wereldgemeenschap zich laat leiden door de door Rusland uiteengezette feiten, de erkenning van Abchazië en Zuid-Ossetië ruim gevolg zal krijgen.”
Dan nu de strategische keuze voor de onmiddellijke erkenning. Rusland is de rode lijn overgetrokken. Bewust. Moskou had er jaren voor kunnen kiezen om jarenlang te klagen over de onwil van de internationale gemeenschap om de onafhankelijkheid van Abchazië en Zuid-Ossetië te bespreken. Rusland zou zich dan opnieuw in een positie van onmacht bevinden.
Nu liggen de kaarten duidelijk op tafel en is het de Navo dat een uitweg moet vinden voor het feit dat twee delen van de staat Georgië ‘erkent’ of ‘bezet’ worden door een andere staat, Rusland. De voorwaarde voor toetreding tot de Navo is dat het aspirant lid geen interne problemen kent. Wil de Navo Georgië in haar beschermende boezem opnemen, dan moet het zelf met een oplossing komen: geweld, erkenning, of een lang onderhandelingsproces richting een confederatie? Rusland kan voorlopig achterover leunen. Vanaf nu is de Navo, die iets van Rusland nodig heeft. De rollen zijn omgedraaid.
“Het westen kan dit besluit van Moskou niet negeren”, schrijft Rossiiskaja Gazeta.” “Het westen wordt nu met een voldongen feit geconfronteerd. Het oude systeem van Europese veiligheid is verwoest en op de een of ander manier moet er een nieuwe Europese orde worden opgebouwd, schrijft Kommersant. De journalist voegt daar aan toe dat “Rusland al gisteren heeft laten weten bereid te zijn om te beginnen met onderhandelingen over een systeem van verhoudingen met de Europeanen”. Dit is wat Moskou ziet als de eerdergenoemde schone lei.
De verwisselingtruc is echter duur betaalt. Politicoloog Makarkin vreest dat rusland zijn hand overspeelt heeft: “Tot op het laatste moment waren er twijfels over Georgië. Vele serieuze westerse experts beschouwden Georgië als de agressor in het conflict. Nu zal het westen zich eenduidig achter ‘haar slachtoffer’ scharen.”
De onmiddellijke erkenning is tevens een klap in het gezicht van de Franse diplomatie. Het Russische ministerie van Buitenlandse zaken zegt op 29 augustus dat het met de erkenning van de republieken het met Sarkozy overeengekomen zespunten plan is afgerond. Volgens Bernard Kouchner is er echter pas aan twee van de punten voldaan: het afzien van verder militair geweld en de beëindiging van oorlogshandelingen. “Op dit moment bevinden we ons in het derde stadium van de overeenkomst; de vrije toegang van humanitaire hulp.”
Dit is dan ook het verhaal van de komende week of weken. In hoeverre kan Sarkozy Rusland terug duwen in de onderhandelingen over de uitvoer van het zespunten plan? Ik zeg het nogmaals. De EU of de OVSE zal pas echt potten kunnen breken wanneer het een significant aantal waarnemers naar beide grensgebieden zal sturen. Moskou heeft dit herhaaldelijk gevraagd. Zitten we zo krap in onze mensen of ontbreekt de politieke wil?
(2) De bittere nasmaak
Terwijl de diplomatieke successen gevierd worden is er eveneens het besef dat er veel goed mis is gegaan. Het overigens publieke debat – veel van de vuile was ligt gewoon op straat –spitst zich vooral toe op het zegevierende doch krakkemikkige optreden van het Russische leger en de naar eigen overtuiging verloren informatieoorlog.
(2a) De militaire kleinmacht
Rossiiskaja Gazeta verwoordt in duidelijke taal wat er in de militaire pers geschreven wordt: Een zwaardere klus had het Russische leger niet kunnen klaren.
“ Het militair materieel van het kleine Georgië was veel moderner dan dat van ons. Wanneer de Georgiërs niet zo laf waren geweest, dan hadden we het nog veel moeilijker gehad. Ze lieten het De moderne materieel zo op het slagveld achter. We hadden het kunnen gebruiken, maar wisten niet hoe. De geconfisceerde Georgische tanks moesten worden bemand door krijgsgevangen. Alleen zij konden het ingewikkelde elektronische binnenste van de oorlogstrofeeën besturen.”
“De oorlog heeft aangetoond dat hoe modern de wapens van een van de leger ook zijn, het moreel en de vechtlust van de soldaten blijft de beslissende factor. Er zijn echter ook zorgwekkende punten en wel de catastrofale ouderdom van ons materieel. We beschikken over veel pantservoertuigen, maar zij zijn gemaakt voor de oorlogen uit het verleden. Terwijl onze producenten op militaire beurzen de nieuwste ‘vliegende tanks’ demonstreren, reden onze jongens naar Tschinvali in oude T-72’s. Geen enkele nieuwe tank, geen enkel nieuwe geschut, geen enkele nieuwe helikopter. Het blijkt dat een deel van het moreel en fysiek verouderde materieel niet eens was uitgerust met elementen van actieve bepantsering”. (Militair specialisten vertellen me dat de soldaten niet vol de lol of voor logistieke redenen boven op de tanks zaten. Binnen was het gevaarlijker, JM)
“De tijd van de globale oorlogen is aangebroken. Dat betekent vooral kleine lokale conflicten, waar de overwinning ook behaald kan worden met een relatief klein aantal manschappen. Een overmacht van pantservoertuigen is niet nodig. Ze moeten wel over moeilijk begaanbare wegen kunnen rijden. De pantservoertuigen moeten modern zijn. Ze moeten ’s nachts kunnen zien en bij iedere vorm van storing door de vijand contact kunnen houden met het centrale commandocentrum. Het commandocentrum moet weten waar de in de conflictzone operationele troepen zich bevinden, wat de vliegtuigen, tanks en artillerie doen”.
De kritiek uit militaire hoek, deels ook gericht op vergroting van defensie-uitgaven, geeft een geheel ander beeld dan de diplomatieke retoriek. Het Russische leger is met de hakken over de sloot geslaagd en heeft zijn succes met name te danken aan onbegrijpelijke militaire keuzes van Georgische kant en de vechtersmentaliteit van de Zuid-Ossetische militia’s en vrijwilligers uit de Noordelijke Kaukasus. De operatie heeft aangetoond dat hoewel Rusland weliswaar terug kijkt op een betrekkelijk succesvolle militaire interventie, dit kunststukje niet zomaar herhaald kan worden.
Tijdens een bijeenkomst van de militair-industriële raad uitte vicepremier Sergei Ivanov kritiek op het systeem van overheidsaankopen van militaire uitrusting. Er is geen centrale inkoop. Loyaliteitsbanden zijn belangrijker dan kwaliteit. De aangeschafte uitrusting is qua bescherming en veiligheid ondermaats. Ook de productie krijgt er van langs. Met name op het gebied van besturing en energievoorziening loopt het Russisch materieel achter op de buitenlandse concurrenten.
(2b) De informatieoorlog
Het thuispubliek kreeg overtuigend spel voorgeschoteld. Onderzoeksbureau VTsjIOM maakt op dat 76% van de Russische bevolking goed op de hoogte denkt zijn van de ‘tragische gebeurtenissen in Zuid-Ossetië. 83% is mening dat er een volwaardig militair conflict of zelfs een oorlog gaande was. 59% van de ondervraagden is tot de conclusie gekomen dat Rusland onmiddellijk heeft moeten interveniëren.
(Wanneer u wilt weten wat het Russische publiek zag, dan kan ik deze Engels ondertitelde minidocu aanbevelen)
“In de postmoderne tijd, worden oorlogen beleeft als een oorlogssoap. Een andere variant is niet meer mogelijk,”concludeert socioloog Michail Tsjernysj. “We hebben het van de Amerikanen geleerd.” “ Van de kant van de liberalen klinkt het verwijt dat de publieke opinie gewonnen is dankzij de staatstelevisie, maar dat wat er op de staatskanalen werd getoond, resoneerde met het maatschappelijk bewustzijn, met de beleving van de gewone mens.” Geen propaganda op zijn ‘sovjets’; wel een Amerikaans aandoende patriottische soap.
Door de oorlog heeft 51% van de Russische bevolking een negatiever beeld van Georgiërs heeft gekregen. Bij twee procent van de ondervraagden is de sympathie voor Georgiërs juist toegenomen.
Veel lastiger is de uitwedstrijd. Niet alleen wordt er flink verloren. Frustraties leveren ook rode kaarten op.
Een journalist van Ekspert verwoord het gevoel van onmacht: “Het westen interesseert zich niet voor de motivaties die ten grondslag liggen aan het Russische buitenlandbeleid. De meest vreemde fobieën domineren de nuchtere analyses. Rusland wordt een totaal irrationele motivatie toegeschreven; een onverklaarbare, pathologische haat tegen de vrijheid.”
“ Tegelijkertijd negeert het westen steevast alle rationele argumenten van Rusland. Het zal wel ongemakkelijk zijn om publiekelijk op deze argumenten te reageren. Rusland wordt door de westerse pers beschreven aan de hand van irrationele verklaringen en daarom lijkt het voor het westerse publiek dat de Russische handelingen onverwachts en onbegrijpelijk zijn.”
Leonid Sloetskii, lid van de parlementscommissie voor Buitenlandse Zaken verklaart het gebrek aan response op de Russische boodschap met een gebrek aan capaciteit waarmee de boodschap verkondigd wordt :“We hebben onvoldoende mogelijkheden om aan het westen onze positie te verduidelijken. Het lijkt ons toe dat ze ons niet begrijpen. In feite horen ze ons niet.”
Vanuit deze gedachte verslikt Rusland zich in de informatieoorlog. Ervan uitgaande dat de Russische kant van het verhaal in het westen niet duidelijk hoorbaar is, kiest men herhaaldelijk voor de megafoon; ‘een internationaal tribunaal’, ‘genocide’. Men onderschat de objectiviteit van de westerse media en de zelfstandigheid van de Europese burger. De megafoon werkt contraproductief.
Premier Poetin toont zich de laatste dagen emotioneel in zijn strijd met de westerse hypocrisie. Wellicht is het de aard van het beestje, wellicht een bewuste tactiek om de meer beheerste Medvedev internationaal cachet te geven, terwijl Poetin gehoor geeft aan de (onderbuik)gevoelens in de Russische maatschappij.
Waarschijnlijk is het een combinatie van beiden. “Moeten we het dan toelaten dat men de Russische waarnemers vermoordt worden om zo in de G8 te mogen blijven?” blaft Poetin tegen CNN.
In hetzelfde interview suggereert de Russische premier Amerikaanse betrokkenheid bij de Georgische aanval op Zuid-Ossetië. “Waarom hebben we al die jaren lange moeilijke onderhandelingen gevoerd en complexe oplossingen gezocht voor deze etnische conflicten, wanneer het veel eenvoudiger is om één van beide kanten te bewapenen en aan te zetten tot het vermoorden van de andere kant?” Gelijk of geen gelijk, met dergelijke uitspraken duwt Poetin de Amerikanen slechts verder in het defensief. Des te meer sprake van betrokkenheid, des te minder kans dat de fouten van Saakasjvili erkent zullen worden. Verongelijktheid legt de Russen geen windeieren.
Politicoloog Pavlovskii wijst op het negatieve effect dat Rusland bereikt met zijn ultimatums. Zo heeft de minister van Buitenlandse Zaken Lavrov herhaaldelijk van de VS geëist te kiezen tussen Rusland en Georgië. “Zo’n ultimatum is de snik van bestolen herder”, zegt Pavlovskii. In feite handelt Rusland tijdens deze crisis vaak net als de VS, wanneer dat land zegt ‘je bent voor ons of tegen ons’.
Het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken heeft zijn mond vol over een multipolaire wereld, maar snapt (nog) niet hoe het om kan gaan met het complexe web van belangen, dat zo’n multipolaire wereld inhoudt, schrijft Pavlovskii. Dit geldt ook voor de wijze waarop Rusland met de in Europa aanwezige steun is omgegaan. Pogingen om Europese landen te dwingen om te kiezen tussen VS/Georgië en Rusland werken averechts.
Ook de diskwalificatie van Saakasjvili als gesprekpartner en vraag van Tsjoerkin in de VN Veiligheidsraad of the VS de Irakese massavernietigingswapens al heeft gevonden zijn eerder stoere mannentaal dan wijsheid. Wijsheid is het voortdurend herhalen van een duidelijke, betrouwbare en constructieve boodschap.
Rusland preekt een multipolaire wereld maar heeft op communicatief vlak nog wat gewoontes van een verongelijkte supermacht.
(3) De zijlijnen
(3a) De Kaukasus
De oorlogsmentaliteit, de overtuiging dat dit het juiste moment is om oude rekeningen te vereffenen, de verwachting dat het gezag in Moskou het te druk heeft met andere zaken en verzwakt is, verspreidt zich over de Kaukasus.
Het voornaamste slachtoffer is Magomed Jevlojev, de eigenaar van de alternatieve nieuwssite ingushetiya.ru en daarmee een belangrijke pion binnen de Ingoesjeetse oppositie tegen gouverneur Zjazikov. Zjazikov wordt verantwoordelijk gehouden voor de wetteloosheid van de lokale rechtshandhavers. Poetin verlengde recent het vertrouwen in Zjazikov. Moskou zoekt een persoon, die in staat is om de terroristen in de regio te controleren en tegelijk de daarvoor nodige rechthandhavers kort te houden. Dergelijke cv’s liggen niet voor het oprapen. Het ongelooflijke groffe karakter van de moord op Magomed Jevlojev toont echter aan dat Zjazikov de controle volledig kwijt is.
Ook de onthoofde oppositie laat zich – deels begrijpelijk – inspireren door de ander heethoofden in de Kaukasus. Als ware Saakasjvili-adept dreigt de tweede man Chazbijev dat, wanneer de moord niet wordt opgelost, hij namens het Ingoesjeetse volk de VS en de EU zal vragen om Ingoesjetie los te maken van de Russische Federatie.
De begrafenis op maandag werd bezocht door duizenden mensen. Dinsdag werd een demonstratie van 100 tot 200 volhouders uiteengejaagd door 800 agenten. Ik zie nog geen einde aan de langzaam omhoog wentelende geweldspiraal.
In Machatsjkala, de hoofdstad van de naburige republiek Dagestan werd op 30 augustus een protestactie gehouden. Net als in Ingoesjetie was de aanleiding een door rechtshandhavers voltrokken moord. Dit maal waren er drie slachtoffers te betreuren: een leraar, zijn vrouw en een vriend die bij hen op bezoek was. De demonstratie verliep betrekkelijk rustig. De spanningen zijn echter niet uit de lucht. Zo werd de president van de republiek, Alijev, door een dictafoon betrapt, toen hij buiten de camerablik de vraag kreeg wat de organisatie ‘de moeders van Dagestan’ nu eigenlijk nodig heeft.‘Een kogel in de kop’ is er op het bandje te horen.
FSB chef Bortnikov rapporteerde tijdens een bijeenkomst van de Nationale Antiterrorisme Commissie dat op 20 augustus een cel van de Boelgarskii Jamaat is opgerold. Deze cel zou zijn getraind in kampen van de Taliban en Al-Kaida en een reeks grote terroristische aanslagen plannen. Ook zouden Georgische geheime agenten aanslagen in de Noordelijke Kaukasus voorbereiden. Tien van hen zijn opgepakt. Bortnikov zegt ook dat er een significantie daling te merken is van de gemiddelde leeftijd in de bendes. Dit zou wijzen op een groei van het religieus extremisme.
(3b)Sjanghai Samenwerkingsorganisatie
Het lag niet inde verwachting dat de Sjanghai Samenwerkingsorganisatie veel steun zou bieden aan de Russische erkenning van Abchazië en Zuid-Ossetië. “Alle SSO landen hebben immers hun eigen probleemgebieden. Rusland staat alleen in zijn toenemende oppositie tot het westen”, concludeert Kommersant. Rossiiskaja Gazeta merkt op dat harde taal uitbleef. Impliciet bevestigt de SSO daarmee de superieure rol van Rusland als vredesbewaker in de Kaukasus, concludeert de krant.
Medvedev sprak met Achmedinejad over het Iraans nucleair programma en met Karzai over het trainen van Afghaanse politie en de drugsproblematiek. Beide landen verwelkomen de groeiende onafhankelijke positie van Rusland op de wereldtoneel. Er valt immers garen te spinnen met het uitspelen van Rusland tegen de Navo. Medvedev toonde zich bereid dit spelletje deels mee te spelen. Hij betuigde zijn medeleven in verband met de in Afghanistan door Navo bombardementen omgekomen burgers. Ekspert merkt op dat de Chinese vertegenwoordiging in de VN Veiligheidsraad geen woord heeft gezegd naar aanleiding van het conflict rondom Zuid-Ossetië. Ik kan me zo voorstellen dat men in Peking in het vuistje lacht.
Rusland is overigens de volgende voorzitter van de samenwerkingsorganisatie. De volgende top vindt in juni 2009 plaats in de Russische stad Jekaterinenburg.
(3c) Oekraïne
Schepen van de Russische Zwarte Zeevloot waren betrokken bij de militaire operatie ‘die Georgië tor vrede dwong’. De haven van de Russische vloot bevindt zich op Oekraïens grondgebied. Rusland en Oekraïne tekenden in 1997 een akkoord voor de huur van de haven tot 2017. Rusland betaalt daarvoor 97 miljoen dollar, een bedrag dat wordt weggestreept tegen olie- en gasleveranties.
De Oekraïense president Joestsjenko stelt op 27 augustus echter dat vanaf dit moment Russische schepen hem 72 uur van te voren moeten verwittigen over hun reisdoel, de lengte van de tocht en de bewapening aan boord. Medvedev antwoordt dat de nieuwe vereisten indruisen tegen de gemaakte afspraken en dat het Russische leger alleen verantwoording verschuldigd is aan zijn opperbevelhebber. Medvedev dus.
In 1997 telde de Russische Zwarte Zeevloot nog 110 schepen en 25.000 manschappen. Inmiddels zijn dat 35 schepen en 11.500 soldaten, schrijft Kommersant.
Onderzoeksbureau FOM Oekraïne meet dat wanneer er nu presidentsverkiezingen zouden zijn in Oekraïne 24,6% van de kiezers op Joelija Timosjenko zou stemmen,19,5% op Janoekovitsj en 5,3% op Joestsjenko. De rating van Timosjenko groeit omdat zij zichzelf neerzet als pragmatische leider,die zich bezig houdt met economische en sociale vraagstukken. Geopolitieke ambities en praatjes over externe gevaren (Joestsjenko,JM)leveren minder populariteit op dan inspanningen om salarissen te verhogen en prijsstijgingen te beperken, concludeert Rossiiskaja Gazeta. De krant citeert Timosjenko: “We moeten de vrede en rust laten wederkeren. Oekraïne kent vele problemen, die we niet moeten opstoken maar oplossen. De Krim is er één van. De regering is voornemens het sociale beleid in de Krim te verbeteren.“
Vyzjoetovitsj, de politiek columnist van Rossiiskaja Gazeta, merkt ook op dat Timosjenko zich bewust afzijdig houdt van de scherpe retoriek van haar president. Ook de voorzitter van de Oekraïense parlement, Arseni Jatsenjoek ziet geen reden om ook maar ‘mini’ parallellen te trekken tussen Zuid-Ossetië en de Autonome Republiek Krim. Belangrijk is dat de Oekraïense regering destijds de wijsheid heeft gehad om de Krim een aparte status te geven, terwijl de Georgische regering juist besloot om Abchazië en Zuid-Ossetië een autonome status te ontkennen.
Volgens Vyzjoetovitsj nemen de sociale spanningen in de Krim wel toe. Alleen al in Sebastopol hebben 7000 Krim-Tataren zich ingeschreven, op zoek naar een stuk land voor de bouw van een eigen huis. Voor deze groep van Krim-Tataren ligt het werkeloosheidscijfer drie keer zo hoog als het gemiddelde van het schiereiland. De Russischtalige bevolking voelt zich op hun beurt bedreigd door de Krim-Tataren, die ooit door Stalin naar Siberië werden verbannen en sinds 1989 naar hun oude woonplaats terugkeren. Krim-Tataarse organisaties lobbyen voor de heroprichting van een eigen nationaal-territoriale autonomie.
Vanaf volgende week zal Oekraïne ruim in het nieuws komen. Een nieuwe ‘gasoorlog’ met Rusland met ligt op de loer. De bron van de onenigheid ligt niet in het conflict met Georgië of een nieuwe koude oorlog. Kiev is eenvoudigweg niet in staat om de gevraagde prijs te betalen voor het gas dat door Gazprom in Centraal Azië wordt ingekocht. Alle partijen zullen water bij de wijn moeten doen, maar voordat het ideale mengsel bereikt wordt, zal er waarschijnlijk flink met de deuren worden geslagen.
