Kommersant: 'Er was protest'

13/03/2007
http://www.kommersant.ru/k-vlast/get_page.asp?Doc ID=748915 (betaalde site)

In Sint Petersburg werd op 3 maart 'de mars van hen die niet akkoord gaan' gehouden (voorts mars, JM), georganiseerd door een coalitie van oppositiegroeperingen 'een ander Rusland'. Eén van de belangrijkste resultaten van de mars is de doorbraak van de oppositievoerders op de federale televisie.

Aan de oppositiemars in Sint Petersburg namen ongeveer 5000 mensen deel. Zij liepen over de Nevskii Prospekt, doorbraken de omsingeling van de ME (OMON)en scandeerden anti-Poetin leuzen. Tijdens de actie werden meer dan 100 demonstranten geslagen en aangehouden, inclusief de leider van de nationaal bolsjewieken Eduard Limonov en raadslid van de stad Sint Petersburg Sergei Goeljajev. De organisatoren van de mars, waaronder de leider van het Verenigd Burgerfront Garry Kasparov en de leider van de democratische volkspartij Mikhail Kasjanov spraken over het kolossale succes van de actie. Het belangrijkste resultaat was volgens hen dat mensen van verschillende leeftijden en sociale milieus hun angst voor de overheid hebben overwonnen.

De demonstratie in Sint Petersburg verschilt van de eerdere demonstratie in Moskou op 16 december 2006, niet alleen in het aantal deelnemers (in december liepen 3000 mensen mee) en de activiteit van de deelnemers (tijdens de demonstratie in Moskou kozen de oppositievoerders er niet voor om het cordon van de politie te doorbreken), maar vooral in de wijze waarop de federale televisie over de gebeurtenissen berichtte. Vroeger werden Kasparov, Kasjanov en Limonov niet in beeld gebracht. Dit keer kozen de kanalen echter voor een andere tactiek. Ze informeerden het publiek over de acties van de oppositievoerders, maar berichten daarnaast op populaire wijze over hun anti-volkse houding.

In juli 2006, toen er in Moskou het forum 'een ander Rusland' werd gehouden sprak geen van de drie belangrijkste tv kanalen (kanaal 1, Rossia en NTV)ook maar een woord over de conferentie. Het directiehoofd voor informatieve programma's van kanaal 1, Kirill Klejmenov, vertelde toen aan onze krant: 'Er is een zware concurrentie tussen de verschillende materialen. Er zijn voor ons meer actuele, spraakmakende en interessante thema's dan het forum 'een ander Rusland'. ' De kanalen Rossia en NTV konden hun beweegredenen voor het niet uitzenden van de oppositievoerders niet verhelderen. Of the record, echter, erkenden correspondenten van NTV dat het onderwerp 'een ander Rusland' niet in beeld werd gebracht op instructie van directeur Vladimir Koelistikova.

Ook op de 24 uur nieuwszender Vesti 24(dat net als Rossia behoort tot het mediaconsortium van de overheid) werd de conferentie 'een ander Rusland' niet vertoond. De hoofdredacteur Dmitri Mednikov vertelde onze krant laconiek: 'Wij vinden het forum als politieke gebeurtenis niet belangrijk genoeg om te laten zien. Mednikov volgde duidelijk de lijn van zijn leidinggevende Oleg Dobrodejev ( van het mediaconsortium van de overheid) die in juni in een interview met Kommersant zei dat Garry Kasparov en Vladimir Ryzjkov (Doema-lid voor republikeinse partij) absoluut geen plaats hebben in het Russische politieke bestel. En de rol van ex-premier Kasjanov, zo zei Dobrodejev is zeer, zeer klein.

De eerste tekenen van een nieuwe koers deden zich aan in december toen berichten van de eerste mars onverwacht verschenen op niet alleen NTV maar ook beide staatskanalen: Kanaal 1 en Rossia. Het moet gezegd worden dat dit met name korte onder in het beeld lopende tekstberichten waren en dat de inhoud van de berichtgeving leugenachtig was. Zo zei de nieuwslezer van het toonaangevende programma Vremja, Jekatarina Andrejeva, dat er van een mars geen sprake was en dat de organisatoren slechts een bijeenkomst wilden organiseren. Dit terwijl het een feit is dat de lokale overheid de mars als zodanig verboden had. De nieuwslezer van 'nieuws van de week' van Rossia omschreef de situatie iets preciezer: op last van de lokale overheid werd in plaats van een mars een bijeenkomst gehouden.

In maart veranderde de situatie kardinaal. Berichten over de mars no2 verschenen op alle federale kanalen. De algemene toon was kritisch, maar de tekst die werd voorgelezen correspondeerde niet geheel met de beelden. De woorden bijvoorbeeld over kleine schermutselingen met de politie, die reageerden op provocaties, werden vergezeld door beelden waarop de ME de demonstranten te lijf ging, hen met de wapenstok keelden en over het asfalt sleurden.

De leiders van 'een ander Rusland' waren ook op de beelden te zien en hoewel de naam Kasparov door het kanaal Rossia groot in beeld werd gebracht, werd zijn naam niet genoemd door de nieuwslezer. Kasjanov werd wel genoemd, maar zonder voornaam of vermelding van zijn ex-premierschap . De nieuwslezers vermeden de gebruikelijke omschrijvingen als marginalen en provocateurs. De nieuwslezer van 'nieuws van de week' Andrei Kondrasjov noemde niet alleen het officiële aantal deelnemers aan de mars (meer dan 2000), maar ook de schatting van de organisatoren (meer dan 15000).

De organisatoren aan het woord
De organisatoren verwelkomen het tonen van de demonstratie op de federale kanalen als een doorbraak in de informatieblokkade. Het komt volgens hen alleen omdat de overheid niet voorbereid was op een demonstratie van dergelijke schaal.

'Ik denk dat de beslissing van de kanalen om de mars te tonen spontaan was, 'zegt Marina Litvinovitsj, een raadgever van Kasparov. Vanuit de positie van het Kremlin is de keuze om te zwijgen over dergelijke gebeurtenissen begrijpelijk. Maar nu besloten ze, klaarblijkelijk, dat het niet tonen van de mars averechts zou werken: In het land gaan geruchten. Men zegt dat er een massale opstand tegen de overheid is geweest, dat de ME als beesten te keer ging en dat er vele gewonden en gearresteerden zijn. Litvinovitsj is ook van mening dat de federale overheid inziet dat de mars niet bestond uit een groep provocateurs, maar gewone inwoners van Petersburg die ontevreden zijn met het regime en dat het geheel negeren van hun positie niet ongevaarlijk is.

Kasparov zelf is er van overtuigd dat de overheid van plan was om alles te verzwijgen maar dat de demonstratie daar te groot voor bleek te zijn. 'Zelf de ons onvriendelijk gezinde pers probeert te begrijpen wat er gebeurd is', onderstreept Kasparov. Dat de beelden vergezeld werden van negatieve commentaren verontrust de oppositievoeders niet . 'Beeld heeft meer impact dan tekst' Het is de kijkers immers snel duidelijk dat het niet gaat om 500 demonstranten, zoals men zegt, maar enkele duizenden.

Het is waar wat de oppositievoerders zeggen, maar het beeld werkt soms ook tegen hen. Tijdens de mars in Petersburg ving de camera het beeld van een spandoek: 'Berezovskii, wij zijn met jou', wat de mogelijkheid gaf aan de gouverneur van Sint Petersburg Valentina Matvienko om meteen te verkondigen dat de demonstratie was georganiseerd met geld van de in ongenade gevallen oligarch.

'Het tonen van gekochte provocateurs is een traditie geworden', klaagt Marina Litvinovitsj. 'De federale kanalen hebben het jaloersmakende geluk om elke keer, zelfs in een demonstratie van duizenden, die mensen te vinden die een provocatie voorbereiden. Wellicht worden de provocaties en het op beeld leggen van hen vanuit dezelfde plek georganiseerd.'

Daarnaast wezen de oppositievoerders erop dat de tv kanalen de mars op verschillende wijzen in beeld brachten. Bij de partij van Kasjanov wijzen ze erop dat NTV en Rossia hun leider in beeld brachten maar Kanaal 1 niet. 'Terwijl op het minder gecensureerde euronews onze mars nieuwsitem nummer één was, berichtte NTV slechts vlak voor het einde van het programma over onze actie.

Wat zeggen de tv kanalen?
Op vragen van Kommersant bevestigen de medewerkers van de federale tv kanalen dat het niet gaat om een toevallige afwijking van normen maar om een substantiële verandering in de informatiepolitiek ten opzichte van de oppositie. Maar, zo zijn ze van mening, dit heeft niet zo zeer te maken met een plotselinge liberalisatie van denkbeelden binnen de presidentiële administratie, waar elke vrijdag een vergadering plaatsvindt waarin de directeuren van de zender instructies krijgen over wat en hoe te laten zien. Onze bronnen denken dat er in het Kremlin eenvoudigweg geen centraal centrum is voor het nemen van beslissingen.

De televisiemakers zeggen dat een deel van de presidentiële omgeving vindt dat het niet nodig is om de oppositie ooit te vertonen. (Misschien zijn de meeste reportages over de mars daarom niet langer dan 40 seconden.) Een ander vleugel van de administratie denkt dat het vandaag de dag achterhouden van informatie onmogelijk is omdat er radio, kranten en het internet zijn. Daarom moet de oppositie wel getoond worden. Maar tegelijk is deze vleugel er van overtuigd dat de informatie zo gegeven moet worden dat het de kijker absoluut duidelijk wordt dat 'een dergelijke vorm van oppositie geen enkel nut heeft'.

Onze bronnen binnen de televisiezenders zijn van mening dat een nieuwe periode van glasnost op de televisie verband houdt met veranderingen binnen de presidentiële kringen. Zo erkent één van de tv-journalisten dat tot een jaar terug iedereen er van overtuigd was dat het nieuws snel zou worden teruggebracht tot het voorlezen van circulaties uit het Kremlin. 'Het lijkt er op dat deze negatieve verwachtingen niet uitkomen en dat het nu helemaal zo slecht nog niet is', vertelt een bekende journalist die voor één van de federale kanalen het nieuws verzorgd. 'We kunnen nu bijna alles laten zien en er zijn bijna geen beperkingen', bevestigt een collega van een ander kanaal. Wanneer we vroeger tijdens een korte briefing vroegen: 'Hoe moeten we dit berichten? Kunnen we het brengen?' Dan kregen we het antwoord: 'Dat besluiten we morgen'. ( dat betekende dat ze 'daar' om raad richtlijnen moesten vragen) Nu krijgen we als antwoord: 'Doe het als het wilt. En wanneer je het niet wilt, doe het dan niet.' Een andere bron is zelfs van mening dat de staatskanalen zichzelf meer vrijheid kunnen veroorloven, maar dat de journalisten 'zichzelf beperken door een inertie van zelfcensuur, waarvan het zeer moeilijk is om afstand te nemen.'

Het resultaat van onze gesprekken met alle drie de federale kanalen wijst op het volgende: Het Kremlin weet de laatste tijd niet goed hoe het over sommige gebeurtenissen wil berichten. En onder deze voorwaarden, zo zeggen de televisiemakers, is het werk bij de staatskanalen toch makkelijker. Het belangrijkste is dat het de mogelijk geeft om gedeeltelijk de eer redden. 'Wanneer we op de televisie over de oppositie te berichten laten we zien dat we niet dom zijn en laten we zien dat er niet niets is. De vermindering van de controle helpt ons om deze balans te bewaren.'