Wat wil Rusland van Europa?

Wellicht hebben jullie het recente advies van de AIV inzake de Relaties tussen Nederland en Rusland gelezen. De Russen zitten ook niet stil. De onderstaande passages komen uit een samenvatting van een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd door het Russische Instituut voor hedendaagse ontwikkeling, voorgezeten door Igor Joergens. De samenvattende brief is mede ondertekend door Sergei Karaganov, voorzitter van het presidium van de Raad voor het buitenlandse beleid en defensie.

Het valt op dat beide rapporten veel oog hebben voor de bestaande verschillen in benadering. Dit lijkt mij de eerste stap naar wederzijds begrip. Hoopgevend is ook dat beide rapporten eigenlijk dezelfde conclusie trekken: verbreedt de dialoog naar de culturele sector, het toerisme en het bedrijfsleven en kijk ook samen naar internationale veiligheidsaspecten. Laten we als verschillende naties van individuele mensen eens beter aan elkaar ruiken en wennen. Werk eerst aan het onderlinge vertrouwen, want een overeenkomst zonder vertrouwen is schadelijker dan geen overeenkomst.

Afijn de mijns inziens relevante passages:

"Voor zowel Rusland en de EU landen zijn het koesteren van de positieve elementen in de verhoudingen en een doorbraak naar betere verhoudingen van levensbelang. Deze verhoudingen vereisen echter een nieuwe filosofie, waaraan het besef ten grondslag ligt dat niet een strategisch partnerschap, maar alleen een strategische unie, gebaseerd op gelijkheid en globale verantwoordelijkheid, de relatieve marginalisatie van de Europese Unie en Rusland op het wereldtoneel kan voorkomen."
..
"Rusland en Europa zullen hoogstwaarschijnlijk geen aanspraak kunnen maken op een rol van eersteklas machtscentrum in de wereldorde van de toekomst, die gevormd zal worden door China en de VS."
..
"Ons verenigt een gezamenlijke cultuur, geschiedenis, onze religieuze wortels. Europa is de belangrijkste bron van de Russische beschaving en identiteit, de Russische maatschappelijke en culturele modernisering. Voor het huidige Europa is Rusland de grootste en enige aanvullende, externe bron van geopolitieke invloed."
..
"Laten we eerlijk zijn, op dit moment bevinden onze verhoudingen zich op een dood spoor. Dit leidt tot de provincialisering en vervlakking van de Rusland-EU agenda, vermindert aan beide kanten het vermogen en de wens om tot compromissen te komen en de logica van de zero-sum game te overstijgen, en versterkt de afhankelijkheid van onze verhoudingen van externe factoren."
…
"Een breed gedeeld en constructief Europees langetermijnbeleid ten aanzien van Rusland wordt belemmerd door de teleurstelling over het feit dat ons land niet dezelfde weg heeft gekozen als de ondergeschikte liberaal-democratische ontwikkeling van de landen van Centraal en Oost Europa. Deze teleurstelling leidt tot onzekerheid over het model dat Europa dan wel moet nastreven in de verhoudingen met Rusland."

"Voor de meerderheid van de Russische politieke elite blijft de rol en plaats van de EU in het proces van de complexe modernisering van de Russische economie en samenleving onduidelijk. In Rusland weet men niet wat wij van de Europese Unie verlangen, noch is er eenduidigheid over welk sociaaleconomisch model Rusland uiteindelijk dient te volgen."
.…
"Een van de meest opvallende negatieve externe factoren in de verhoudingen tussen Rusland en de EU is het voortduren van de confrontationele tendens in de Russisch-Amerikaanse verhoudingen en de terugkeer van de militaire dimensie in het beleid over Europa. De aanvankelijke Europese steun voor de het beleid van de VS inzake Georgië, heeft een zeer negatieve weerslag gehad op het imago van Europa in Rusland en heeft in een klap toegebracht aan de traditioneel sterke aantrekkingskracht van het Europese model."

"De president van Frankrijk, het land dat de EU voorzit, heeft de situatie deels weten recht te trekken door feitelijk als bemiddelaar op te treden in het conflict tussen Rusland en de Verenigde Staten. Daarmee vergrootte hij tevens het gewicht van de Europese Unie in de internationale arena."

"Dit toont aan dat Rusland uiteindelijk geïnteresseerd is in de toename van de invloed van de Europese Unie in de internationale verhoudingen, alsmede in de veiligheidsdimensie. Rusland heeft geen belang heeft bij een verdere verzwakking van de internationale invloed van de EU. Dit wordt nog eens duidelijk onderstreept door het bewezen onvermogen van de NAVO om zich van de eigen koude oorlog wortels te ontdoen en een constructieve positie in te nemen, zonder wantrouwen en scheuring in Europa te veroorzaken."
…
"Rusland en de EU weten niet alleen niet wat voor een model van verhoudingen ze willen hebben over laten we zeggen een jaar of tien. De huidige benaderingen van een potentieel akkoord, dat beide partijen willen uitwerken verschillen ook nog eens fundamenteel. Het plan van Brussel voor plan de toekomstige overeenkomst met Rusland komt in grote lijnen overeen met de huidige overeenkomst inzake partnerschap en samenwerking. Rusland is van mening dat deze groet lijnen niet overeenkomen met de hedendaagse en toekomstige realiteit van de wereldeconomie en wereldpolitiek."
…
"Rusland stelt voor een relatief compact document op te stellen, dat de basisprincipes en doelen van de verhoudingen met de Europese Unie duidelijk stelt en als fundament kan dienen voor een gedetailleerde uitwerking van sectorale overeenkomsten in verschillende ruimtes van samenwerking. De Europese Unie dringt aan op een enkel allesomvattende overeenkomst met concrete voorwaarden inzake alle gebieden van samenwerking. Een deel van de eisen van de EU gaan lijnrecht in tegen de Russische belangen. In het bijzonder gaat het hier om de voornemens van de Europese Unie om in de tekst van de toekomstige overeenkomst concrete voorwaarden voor de energiesector op te nemen, die overeenkomen met enkele voor Moskou onacceptabele punten uit het Energie Charter."
…
"Voor we een nieuwe filosofie en strategie in onze verhoudingen formeren is er een pauze nodig, onder andere in de onderhandelingen over de nieuwe overeenkomst, maar tegelijkertijd ook een intensivering van nieuwe en innovatieve vormen van samenwerking. Mogelijke kernvragen voor het gesprek zijn de rol van Rusland en Europa in de wereld, de aanwezigheid van gezamenlijke strategische belangen en een basis voor de gezamenlijke realisatie van deze belangen, alsmede het vaststellen van mechanismes voor een vergroting van het wederzijds vertrouwen."
…
"Een pauze hoeft geen negatieve weerslag te hebben op de handel en politieke banden die Rusland met de individuele lidstaten onderhoudt. Het is essentieel om de dialoog op het niveau van de regeringen, de expert community, het bedrijfsleven, de burgermaatschappij te intensiveren, om zo gezamenlijk te ontdekken wat we van elkaar willen, wat voor een verhoudingen we ter vervanging van het vage strategisch partnerschap in de wereld van de toekomst willen opbouwen. Nodig is een soort van democratisering van de dialoog en de verbreding van haar basis."
…
"Aan de basis van een mogelijke strategische unie van Rusland en de EU staat onzes inziens de stapsgewijze formatie van een energie-unie, een gezamenlijk Europees energiecomplex, gebaseerd op gedeeld beheer van economische objecten en op een gezamenlijk beheer van de winning en distributie van gas en andere energiedragers."
…
"In een gezamenlijk energiecomplex hebben en consumenten en producenten een gelijk belang bij een rechtvaardige energieprijs en zullen zij de energie spaarzaam verbruiken. Bovendien verkrijgt Europa dan de energetische onafhankelijkheid, die haar internationale positie aanzienlijk zal vergroten."
…
"Een andere dragende pijler van de door ons voorgestelde unie kan een nauwe samenwerking en coördinatie van het beleid van Rusland en de EU worden inzake de belangrijkste strategische vraagstukken. In de meeste gevallen komen de belangen overeen zoals bij; de ontoelaatbaarheid van een nieuwe militarisering van de Europese politiek, klimaatsveranderingen, het voorkomen van grote oorlogen in de snel veranderende wereld, de proliferatie van massavernietigingswapens, het waarborgen van de universele waarden van het internationale recht, de toewijding aan vreedzame regulering van internationale en interne conflicten en de ondersteuning van stabiliteit in het gebied van het grotere Nabije Oosten."

"Als derde – over decennia – een gemeenschappelijke markt."
…
"Een Unie van Europa [sic] kan het probleem oplossen van de geforceerde keuze tussen Rusland en Europa, voor landen, die zich tussen beide bevinden: Oekraïne, de staten in de Zuidelijke Kaukasus, de voormalige Sovjetrepublieken in Centraal Azië en uiteindelijk ook Turkije. "

Het valt mij op dat deze Unie van Europa, die Joergens en Karaganov voorstaan, niet hetzelfde is als een nieuw pan-Europees verdrag waar president Medvedev herhaaldelijk aan refereert. Joergens en Karaganov spreken over Medvedev's initiatief als een Helsinki II, dat onderschreven zou kunnen worden door onder andere de NAVO en de Raad van Europa. Medvedev's initiatief heeft dus een bredere dimensie dan de relatie EU en Rusland en is daarmee wel onderwerp van maar niet het doel van de onderhandelingen tussen de EU en Rusland.

Afsluitend wil ik de hoop uitspreken dat beide partijen tijdens de onderhandelingen begrip en respect tonen voor elkanders aarzelingen. Wellicht is een intensiverende pas op de plaats inderdaad de beste weg voorwaarts. Rusland wil filosoferen over de betekenis van de relatie. De AIV adviseert vooraleerst individuele contacten zoals toerisme en het bedrijfsleven te verbreden. In de praktische zin verschillen beide standpunten niet veel.